được sang trọng, ông de Maugiron nói, nhưng từng một phần tư một, và
bao giờ cũng trả trước.
Bây giờ đến lượt Julien, từ một tiếng rưỡi đồng hồ, vẫn ngán ngẩm chờ
được nói. Lời đáp của anh thật hoàn toàn, và nhất là dài dòng như một bản
huấn dụ [129] ; nó để cho người ta hiểu đủ mọi cách, nhưng nó không nói
cái gì rõ ràng cả. Có thể người ta thấy trong đó vừa có sự kính trọng đối với
ông de Rênal, sự tôn kính đối với công chúng ở Verrières, và sự biết ơn đối
với ông quận trưởng trứ danh, ông quận trưởng, ngạc nhiên thấy có kẻ giảo
quyệt hơn mình, cố tìm cách có được một câu trả lời rành mạch, nhưng vô
hiệu. Julien khoái trá tóm lấy dịp để tập luyện, và trả lời bắt đầu lại bằng
những lời lẽ khác. Chưa bao giờ có một ông bộ trưởng hùng biện nào,
muốn kéo dài cho tiêu hết buổi họp trong đó Nghị viên có vẻ muốn thức
tỉnh dậy, mà nói được nhiều lời hơn để diễn đạt ít ý hơn. Ông de Maugiron
vừa ra khỏi, thì Julien phá lên cười như một thằng điên. Nhân cái đà giảo
hoạt của anh, anh liền viết cho ông de Rênal một bức thư dài chín trang
giấy trong đó anh thuật lại cho ông tất cả những điều người ta đã nói với
anh, và kính cẩn xin ông chỉ giáo cho. Nhưng cái thằng đê tiện kia vẫn
chưa cho ta biết tên cái người mời ta! Có lẽ là lão Valenod đây, hắn cho
rằng ta đi lánh mặt ở Verrières, là do hiệu quả bức thư nặc danh của hắn.
Thư gửi đi rồi, Julien, hài lòng như một người đi săn lúc sáu giờ sáng một
ngày đẹp trời bước vào một cánh đồng có rất nhiều chim muông, bèn ra đi
để thỉnh giáo ông Chélan. Nhưng trước khi tới nhà ông cụ cha xứ, trời xanh
muốn dành cho anh những thú vui, nên dẫn ngay ông Valenod đến dưới
bước chân anh, anh liền giãi bày với ông ta nỗi lòng bị vò xé của anh; một
chàng trai khốn khổ như anh phải dốc lòng theo thiên hướng mà trời đã
gieo vào trái tim mình, nhưng ở thế gian này, không phải chỉ có thiên
hướng là đủ. Muốn làm việc một cách xứng đáng cho vườn nho của Chúa,
và không đến nỗi hoàn toàn không xứng đáng với biết bao người cộng sự
thông thái, thì phải có học vấn; phải qua học ở chủng viện ở Besancon hai
năm rất tốn kém; vì vậy nên cần thiết phải để dành dể dụm, mà với một số
