Nhưng thôi, ta hãy để mặc con người bé nhỏ đó với những nỗi lo sợ bé nhỏ
của y; tại sao y lại rước về nhà một người có khí phách, trong khi y cần một
tâm hồn đầy tớ? Sao không biết chọn người mà dùng? Cái thông lệ của thế
kỷ XIX là, khi một kẻ quyền thế vào cao sang gặp một con người có khí
phách, thì y giết đi, đày đi biệt xứ, bỏ tù hoặc làm nhục đến nỗi con người
kia đau đớn mà chết một cách ngu dại. May mà ở đây, chưa phải là con
người khí phách bị đau đớn. Nỗi bất hạnh lớn của các thành phố nhỏ nước
Pháp và các chính quyền tuyển cử, như chính quyền New York, là không
thể nào quên được rằng ở đời có những người như ông de Rênal. Giữa một
thành phố hai vạn dân, những người đó làm nên dư luận, mà dư luận ở một
nước có hiến chương thì thật là dễ sợ. Một người bẩm sinh có một tâm hồn
cao thượng, hào hùng, và đáng lẽ là bạn ta, nhưng ở xa những một trăm
dặm, người đó phán đoán về ta theo dư luận của thành phố, dư luận đó
được làm nên bởi những thằng ngu mà may mắn được là con nhà quý tộc,
giàu có và ôn hòa. Vô phúc cho anh nào lỗi lạc khác người!
Ngay sau bữa ăn chiều, mọi người lại đi Vergy; nhưng, một hai ngày sau,
Julien lại thấy tất cả gia đình trở lại Verrières.
Chưa được một tiếng đồng hồ, anh đã rất ngạc nhiên thấy bà de Rênal bí
mật giấu anh cái gì đó. Thấy mặt anh, là bà dừng ngay câu chuyện đương
nói với chồng, và có vẻ mong anh lảng xa đi, Julien không đợi ý đó biểu lộ
đến hai lần. Anh trở thành lạnh lùng và dè dặt; bà de Rênal trông thấy thế
và cũng không tìm hỏi duyên do gì cả. Bà sắp cho ta một kẻ kế chân chăng?
Julien tự hỏi. Vừa mới hôm kia đấy thôi, còn thân mật với ta biết bao!
Nhưng người ta nói rằng các bà lớn vẫn xử sự như vậy đó. Cũng giống như
các vua chúa, chẳng bao giờ ân cần hơn là đối với vị đình thần sắp nhận
được chiếu thải hồi, khi trở về nhà.
Julien nhận thấy rằng trong những câu chuyện đó, khi anh lại gần thì im
bặt, thường thấy nói đến một ngôi nhà lớn thuộc quyền sở hữu của thị xã
Verrières, cũ kỹ, nhưng rộng lớn và tiện nghi, và ở ngay trước mặt nhà thờ
