Từ xưa đến nay, anh chưa từng nói thành thực với ai ngoài ông thiếu tá
quân y già; một dúm ý kiến mà anh cho là liên quan đến những chiến dịch
của Bonaparte ở Ý, hay liên quan đến khoa phẫu thuật. Trí can đảm non trẻ
của anh thích nghe chuyện kể chi tiết những vụ mổ xẻ đau đớn nhất; anh
nghĩ bụng: Ở vào địa vị ấy, ta sẽ chẳng chút nhăn mày.
Lần đầu tiên mà bà de Rênal thử nói với anh một câu chuyện trò ngoài
chuyện dạy dỗ các con bà, anh bèn nói chuyện mổ xẻ; bà xanh xám cả
người và xin anh thôi đi.
Ngoài ra, Julien chả biết gì nữa. Vì thế cho nên anh sống hàng ngày với bà
de Rênal, mà hễ khi nào chỉ có hai người với nhau, là giữa hai người có
một sự im lặng hết sức lạ lùng. Trong phòng khách, dù anh có một thái độ
khiêm tốn đến đâu, bà vẫn thấy trong đôi mắt anh có một vẻ cao ngạo đối
với tất cả những kẻ đến nhà bà. Hễ bà có một mình với anh trong giây lát,
là bà thấy anh lúng túng ra mặt. Bà lấy làm lo ngại, vì linh tính của phụ nữ
làm cho bà hiểu rằng sự lúng túng đó không có chút gì là có tình cả.
Theo một quan niệm chả biết mượn ở một câu chuyện kể nào đó của xã hội
lịch sự, lịch sự đối với con mắt ông thiếu tá quân y già, Julien thấy rằng hễ
người ta im lặng trong một nơi mà anh có mặt với một người đàn bà, thì
anh lấy làm xấu hổ, như tuồng sự im lặng đó là lỗi riêng của anh vậy. Cảm
giác đó lại còn nặng nề gấp trăm lần, khi chỉ có hai người với nhau. Trí óc
anh đầy những ý niệm hết sức ngoa ngoắt, hết sức Tây Ban Nha, về những
điều một người đàn ông phải nói khi có một mình với một người đàn bà; trí
óc anh chỉ cung cho anh, trong cơn rối loạn, những ý nghĩ không thể nào
chấp nhận được. Tâm hồn anh phơi phới tận mây xanh, nhưng anh không
làm sao ra khỏi được sự im lặng hết sức nhục nhã. Cho nên vẻ mặt nghiêm
khắc của anh, trong những cuộc dạo chơi lâu với bà de Rênal và lũ con của
bà, lại càng thêm nghiêm khắc vì những nỗi đau khổ hết sức cơ cực. Anh tự
khinh mình một cách ghê gớm. Nếu chẳng may anh cố mở miệng nói nặng,
thì lại đâm ra nói những điều tức cười hết sức. Khổ thêm một nỗi, anh lại
