Và những lúc đó, anh hiểu tâm trạng của những kẻ chứa chất gánh nặng
bí mật trong tâm hồn. Anh hiểu rằng dù trái đất có rộng lớn thế nào chăng
nữa, dù những ấn tượng mới mẻ có thích thú thế nào chăng nữa thì tất cả
những chuyện đó chẳng đáng giá gì hết, chẳng đem lại gì hết cho trí tuệ và
trái tim, nếu như trong ý thức ta còn có một điểm đen dù nhỏ nhoi chăng
nữa. Cái điểm đen trông ý thức đó quyết định dần dần cả tâm trạng con
người lẫn quan hệ của người đó với những người xung quanh.
Khi chăm chú quan sát những kẻ đi lùng kiếm chất anasa mà giờ đây anh
đi cùng với họ đến các thảo nguyên mọc nhiều dầu gai dại, khi cố gắng khơi
chuyện họ, gợi họ giải bày tâm sự, anh đoán chừng rằng mặc dù nhìn bề
ngoài thì họ rất tự tin, nhưng chắc chắn ai cũng nặng nề u uất vì việc làm
của mình, vì nỗi sợ hãi canh cánh bên lòng là thế nào cũng bị trừng phạt. Và
anh thấy thương hại họ.
Không thể giải thích được kiểu cách làm ra vẻ dũng cảm của họ, những
tiếng lóng đầy thách thức của họ, thói cờ bạc rượu chè của họ và thái độ bạt
mạng được làm vua thua làm giặc của họ, bởi vì họ không nhìn thấy lối
sống khác cho họ. Cứu tâm hồn những con người này khỏi ảnh hưởng của
tội lỗi, giải phóng họ, mở mắt cho họ thấy bản thân họ, giúp họ thoát khỏi
nỗi sợ hãi lúc nào cũng ám ảnh họ và đầu độc họ như chất độc loang khắp
bầu không khí… đó là những việc mà Apđi muốn làm.
Bằng cách nhờ cậy đến toàn bộ hiểu biết của mình và vốn kinh nghiệm
xử thế tuy chưa phong phú lắm nhưng cũng không đến nỗi ít ỏi, anh cố sức
tìm ra những con đường thực hiện ý định cao quý ấy. Và giờ đây anh hiểu
ra rằng, tuy anh đã rời bỏ chủng viện và cắt đứt với giáo hội chính thống,
sâu trong tâm hồn, anh vẫn là một nhà truyền giáo. Anh cũng hiểu ra rằng
mang đến cho mọi người lời lẽ của chân lý và của điều thiện như anh hiểu,
đó là công việc vĩ đại nhất mà anh có thể thực hiện được trong cuộc đời
mình. Mà muốn vậy thì không nhất thiết phải được phong chức sắc. Muốn
