như mất hẳn khả năng hiểu ra điều đó. Chính vì lẽ ấy mà tôi đã chọn một
công việc khác thường là nghiên cứu, tìm hiểu nhân dân mình.
Tôi tốt nghiệp trung học, rồi đại học, trở thành một học giả chuyên
nghiên cứu văn học dân gian. Thời ấy, công việc này mới chỉ bắt đầu và bị
những kẻ cầm quyền coi là nguy hiểm cho chế độ hiện hữu.
Tuy nhiên, ở khắp mọi nơi tôi đều được quan tâm giúp đỡ, vì vậy mà
công việc tiến hành được dễ dàng. Khi thì đó là viên thu lại hương xã ít chữ
ít nghĩa mà vẫn cố công ghi chép rồi gửi cho tôi và Rômanôp những câu
chuyện thần thoại. Khi lại là một ông giáo làng luôn nơm nớp lo mất mẩu
bánh nuôi thân. Thậm chí (Ôi! Nhân dân tôi vẫn sống), có cả ngài tổng đốc,
một con người vô cùng tốt bụng, một con quạ trắng thực thụ: ông ta đã cho
tôi một bức thư giới thiệu chỉ thị cho thuộc cấp phải bằng mọi cách hỗ trợ
tôi, ai trái lệnh sẽ bị nghiêm trị.
Xin cảm ơn tất cả các bạn, những người dân Bêlôruxia!
Ngay cả giờ đây tôi vẫn đang tôn thờ các bạn. Kể chi thuở xa xưa ấy...
Dần dà tôi cũng đã hiểu ra chính mình.
Cái gì đã buộc tôi làm điều đó?
Phải chăng đó là những đốm lửa ấm áp trong các thôn xóm mà chỉ riêng
tên gọi cũng đã giội vào lòng tôi nhức nhối đến tận ngày hôm nay : những
làng Rừng Sồi, thôn Cây Gia, trại Bốn chục tên Tacta, xóm Đầm lầy Gẫy
sừng, rừng Bạch dương Thoả chí ?...
Hay đó là buổi chăn ngựa đêm, khi ngồi nghe kể chuyện cổ xưa và cái
ngủ lần mò vào tận dưới áo lông bán thân cùng với hơi sương giá lạnh ?
Hay là hương cỏ mới cắt ngây ngất cùng ánh sao đêm rọi xuyên qua mái
thủng kho chứa cỏ? Hay thậm chí chẳng phải tất cả những thứ đó, mà vẻn
vẹn chỉ là vài chiếc lá thông nhọn hoắt như kim ở trong siêu trà, mấy nếp
nhà tranh vách đất tối tăm, ám khói, nơi có vài thiếu phụ vận váy dài
andarac ngồi quay tơ và hát bài ca vô tận, nghe tựa tiếng khóc than.
Tất tật của tôi cả đó. Trong hai năm ròng tôi đã đi khắp các tỉnh Minsk,
Môghiliôp, Vitepsk và một phần tỉnh Vilnô. Và ở đâu đâu tôi cũng đã gặp
