ba năm thừa hành công vụ bắt buộc ở miền thượng du, hoặc có lỗi lầm gì
đó bị Nhà nước bảo hộ đổi lên đây mà ai cũng hiểu ngầm đó là một sự lưu
đày. Đám cai đội, lính khố xanh, khố đỏ, bảo an binh thì thuần là dân đồng
bằng. Dân Hoa kiều thì phần lớn quê ở Lưỡng Quảng, Vân Nam, sang đây
từ thời Mãn Thanh, số ít mới theo chân quân Tưởng tràn sang khi phát xít
Nhật đầu hàng Đồng minh.
Tuy thế, trong những ngày gần đây, đông nhất vẫn là cái đám khách trú
rất táp nham và hổ lốn. Những chủ Sở, chủ Mỏ, chủ Công ty. Những trùm
buôn lậu. Những tay anh chị đã vài chục cái tiền án. Những tướng cướp
sổng tù từ xứ khác tới. Bọn đâm thuê chém mướn, khét tiếng gian ác từ
khắp vùng biên giới. Quân trốn chúa lộn chồng. Kẻ máu mê giang hồ. Gã
công tử phá gia chi tử. Lão già ham của lạ. Mụ tú bà, con mẹ mìn thớ lợ,
gian manh... Toàn những hạng tứ bất tử, năm tao bảy tiết, ba chìm bảy nổi
chín lênh đênh, quần tụ lại, múa may, nhe nanh, giơ vuốt. Toàn những bản
năng kinh thiên của khát vọng vàng kim và những dục vọng ghê người.
Cuối cùng là những người khốn cùng — những người thợ ở đề pô
Mới, dân phu ở Mỏ phốt phát Cam Đường, cu li ở các Sở, những người
kiếm củi, đốt than, cắt cỏ, những gác-điêng, con sen, thằng ở — đều là
những dân cày mất đất, hết đường sinh sống, vì miếng cơm thằng thúc cực
chẳng đã phải theo những chuyến xe lửa của Công ty Việt — Điền, từ Hà
Nội lên tới đây — miền đất hứa cuối cùng của sự sống độ nhật.
Thực ra cái tỉnh miền ngược dữ dằn này có nhiều sự hấp dẫn cho cả kẻ
giàu lẫn người nghèo. Xứ này giàu. Đồng ở mỏ Trịnh Lạn khai thác từ thế
kỷ mười tám. Phốt phát thì có mỏ to nhất Đông Dương. Rồi chì, bạc, mica,
thạch cao, gỗ ngọc am, thảo quả, và nhất là thuốc phiện. Phải, thuốc phiện,
thuốc phiện! Chẳng có vùng nào sẵn thứ của quý đó như ở đây. Từ những
miền núi cao, quanh năm, lúc khoan lúc nhặt, cái dòng nhựa đen ấy cứ âm
thầm tuôn chảy với hàng trăm khe lạch bí mật, rồi hợp lưu ở đây, và từ đây,
cũng theo những đường dây kín về Hà Nội, xuống Hải Phòng, đi ra tận
Hồng Kông hoặc xa hơn nữa.
Có lẽ vì nó giàu nên nó hỗn loạn. Cái mầm hỗn loạn có từ trong lịch sử.
Đất này là nơi đặt chân của hàng chục bộ tộc từ phương Bắc tới trong
