có một tầm cỡ khác. Chính là y đã đệ trình lên toàn quyền Đông Dương
một đề án ngay từ khi còn công cán một vùng Lào Sủng bên Lào, tóm tắt
bằng một câu: Người Pháp phải tạo ra được các thủ lĩnh dân tộc ở từng địa
phương và qua họ mà cai trị đời đời ở các vùng miền núi.
Ý kiến đó được chú ý. Phô-rô-pông được hưởng một sự ưu đãi. Y được
điều về Pa Kha- theo chỉ thị mật của tướng Sa-lăng, trùm S.E.H, tổ chức
tiền thân của G.C.M.A
sau này- khi Lào Cai đang trở thành một tỉnh dân
sự, việc nắm các thổ ty đã trở thành một yêu cầu gắt gao để bảo đảm vững
chắc nền đô hộ của người Pháp ở vùng này.
Tôn thờ “học thuyết” của mình, tuy làm đồn trưởngPa Kha, nhưng Phô-
rô-pông đã dồn gần như toàn bộ tâm sức vào việc nghiên cứu dân tộc học,
xã hội học, giao du khắp lượt, kết mối giao hảo với các thổ ty lớn bé trong
vùng. Sau Sa-vi-na, y là kẻ đã có những công trình nghiên cứu có giá trị về
dân tộc H'Mông. Y viết khảo luận, ghi chép chăm chỉ. Y lang thang trong
các bản H'Mông, từ Can Chư Sủ tới Pha Linh. Y chơi bời với các binh
thầu, seo phải, tập khèn, tập đàn môi, chơi chim họa mi, tán tỉnh các thiếu
nữ H'Mông, tham dự các lễ tết dân tộc, lễ nào sồng hàng năm, các đám ma,
đám cưới của các dòng họ. Y quan tâm tới cảnh quan vùng H'Mông, như
một kẻ ham học hỏi, thắc mắc và tìm lời giải thích từng cái lý của dân tộc
này. Y cũng như một gã trai H'Mông si tình, phóng đãng, cũng mê gái và
cuối cùng cũng cướp một cô gái H'Mông về làm vợ với lễ cưới đúng như
phong tục H'Mông. Y đọc cả sách của Ăng-ghen phân tích nguồn gốc của
chế độ công xã thị tộc. Y tìm hiểu ngọn nguồn, cơ cấu chế độ thổ ty.
"H'Mông bao giờ cũng vẫn là H'Mông”. Đó là một câu kết luận nói về tính
cách bất di bất dịch của người H'Mông của y. Cạnh đó, y đã giúp cho chế
độ bảo hộ Đại Pháp một chiếc gậy chống để đứng vững trên các miền núi
non này, khi nhắc nhở các quan chức: Thổ ty là tất cả. Họ là con chó trung
thành hay con ngựa bất kham, tất cả đều tùy thuộc nơi chúng ta.
Chiều xuống tím sẫm những vết núi gần xa. Sương lam đậu nhè nhẹ trên
những sợi bông tơ ở mặt ngoài áo khoác, gợi nhớ thời tiết dễ chịu ở Pa
Kha.
