Câu « Trịnh có làm gì » của Trần-hầu là nguồn-gốc của sự tan nhà mất
nước ; vì thế đời trước mới bảo : « Tại một lời mà vong-quốc » là vậy đó.
Như nhà Tần chỉ có phòng-ngừa Hung-nô để cho trăm họ chịu lầm-
than, có phải là vì sợ thế Hung-nô mạnh và cho rằng : « Bá-tánh có làm chi
? », nhưng sau nầy nhà Tần mất nào phải là tại Hung-nô ?
Như nhà Hớn chỉ lo áp-chế tôn-thất để tin dùng toàn ngoại-thích, phải
chăng vì sợ tôn-thất gần-gũi có thể uy-hiếp được và cho rằng : « ngoại-thích
có làm chi ? », nhưng sau nầy nhà Hán bị hại nào phải là do tôn-thất ?
Còn Tấn Võ-Đế vì khinh « Nhung-địch có làm chi ? » mà không dời
chúng đi, sau nầy mất nước cũng tại bọn man-di ấy. Còn Tùy Nhượng-Đế vì
cho « Đạo-tặc có làm gì ? » mới không ngăn-trừ chúng, sau nầy mất nước
cũng bởi bọn trộm cướp ấy.
Như vậy, câu : « có làm gì ? » cần phải hết sức bài-hủy. Nhà vua chắc
tự bảo : « Oán của dân có làm gì ? » mới dám bạo-ngược ; chắc bảo : «
Ngân-sách thiếu-thốn nào có làm gì ? » mới dám xa-xí ; chắc bảo : « Can-
gián của bề tôi nào có làm gì ? » mới dám cấm sự can, bỏ điều gián ; chắc
bảo : « Đông binh nào có làm sao ? » mới dám thích chinh-chiến. Như thế
có phải ba chữ « Có làm gì ? » là mối sanh ra vạn ác chăng ?
Nếu không suy tận gốc thì ba chữ : « Có làm gì ? » tuy có mối sanh ra
họa-loạn mà không có hình tạo nên họa-loạn, tuy có thật-sự đáng ghê-sợ mà
không có dấu-hiệu đáng ghê-sợ. Nếu không phải là bực quân-tử tri-cơ thì
làm thế nào cản-ngăn được ngọn sóng cao lấp trời mà lúc khởi đầu chỉ là
một dòng nước chảy ri rỉ...
