mang tính trang trí, và cả những thứ đã được diễn dịch theo cách đó, ví dụ
như các mặt dây chuyền bằng ngà voi được phát hiện trong một hang động ở
miền trung nước Pháp là chủ đề cho những tranh cãi vô tận, thường là rất
khó hiểu (Một số nhà khảo cổ học tin rằng những mặt dây chuyền đó được
tạo tác bới những người Neanderthal mà sau khi tiếp xúc với con người hiện
đại đã cố gắng bắt chước họ. Những người khác lập luận rằng các mặt dây
chuyền được tạo tác bởi con người hiện đại đã sống ở khu vực này sau
người Neanderthal). Sự thiếu vắng này khiến một số người cho rằng người
Neanderthal không có khả năng sáng tạo nghệ thuật, hoặc cũng không khác
mấy là không quan tâm tới điều đó. Chúng ta có thể thấy rìu tay là “đẹp đẽ”;
còn họ thì chỉ thấy nó hữu dụng, về mặt di truyền mà nói, họ thiếu điều có
thể được gọi là đột biến thẩm mỹ.
Trong ngày cuối cùng của tôi ở Dordogne, tôi tới thăm một di chỉ khảo cổ
học gần đó - một khu của con người - được gọi là Grotte des Combarelles.
Grotte là một hang động rất hẹp ngoằn ngoèo qua gần 1.000 foot xuyên một
vách đá vôi. Từ khi nó được phát hiện trở lại, vào cuối thế kỷ 19, hang động
này đã được mở rộng và được kéo đèn điện, giúp cho việc đi lại trong đó trở
nên an toàn, nếu không phải là thoải mái. Khi con người lần đầu tiên vào
hang Grotte, 12 hoặc 13 nghìn năm trước, chuyện hoàn toàn khác. Khi đó
trần hang thấp tới mức cách duy nhất để di chuyển trong hang là bò, và cách
duy nhất để nhìn trong bóng đêm đen đặc là mang theo lửa. Bất chấp tất cả,
một thứ gì đó - có lẽ là sự sáng tạo, có lẽ là tâm linh, có lẽ là “sự điên rồ” -
đã lôi kéo con người vào hang. Sâu bên trong Grotte, những vách đá phủ kín
hàng trăm bức tranh khắc. Tất cả đều là hình ảnh động vật, nhiều loài trong
số đó giờ đã tuyệt chủng: voi ma mút, bò rừng châu Âu, tê giác lông xù.
Những bức tranh chi tiết nhất sở hữu sự sống động phi thường: một con
ngựa hoang có vẻ đang ngẩng đầu, một con tuần lộc nghiêng người về phía
trước, như để uống nước.
Người ta thường cho rằng những con người đã phác họa các bức tường
của Grotte des Combarelles nghĩ rằng những hình ảnh của họ có sức mạnh
ma thuật, và theo một nghĩa nào đó họ đúng. Người Neanderthal sống ở
