con người. Như vậy, có vẻ như Herodotus kết luận, các thần mà chúng ta
nhận là của mình đã tồn tại ở Ai Cập từ hơn mười nghìn năm!
Nhưng nếu công nhận Herodotus có lý và không chỉ các thần mà cả toàn bộ
nền văn hóa đã đến Hy Lạp (nghĩa là đến châu Âu) từ Ai Cập (tức là từ
châu Phi), thì có thể đưa ra luận đề về cội rễ phi châu Âu của văn hóa châu
Âu (mà xung quanh vấn đề này vẫn đang có tranh cãi từ hai nghìn năm trăm
năm nay, và đây là một bất đồng bao hàm nhiều cảm xúc và tư tưởng mơ
hồ). Thay vì bước vào bãi mìn nguy hiểm này, chúng ta hãy chú ý vào một
điểm: trong thế giới của Herodotus, nơi nhiều nền văn hóa và văn minh tồn
tại bên cạnh nhau, mối quan hệ giữa chúng rất khác nhau: chúng ta có thể
quan sát thấy các trường hợp một nền văn minh xung đột với nền văn minh
khác, nhưng đồng thời có những nền văn minh giữ được với các nền văn
minh khác quan hệ trao đổi và vay mượn lẫn nhau, cùng làm giàu cho nhau.
Hơn nữa, có những nền văn minh trước đây từng mâu thuẫn với nhau,
nhưng hôm nay cùng hợp tác, để ngày mai, có thể, lại rơi vào tình trạng
xung đột. Tóm lại, với Herodotus tính đa văn hóa của thế giới là một mô
sống đang đập, không có cái gì của nó được đưa ra và xác đinh vĩnh viễn,
mà thay vào đó nó không ngừng biến hình, thay đổi, tạo ra các mối tương
quan và phạm vi mới.
***
Tôi nhìn thấy sông Nile lần đầu tiên vào năm 1960. Đó là vào buổi tối, khi
máy bay bay gần đến Cairo. Từ trên cao, vào giờ ấy, dòng sông trông giống
như một thân cây đen, bóng loáng, cành chằng chịt được bao quanh bằng
những dải hoa đèn đường và những cửa sổ sáng hình hoa hồng trên các
quảng trường của thành phố rộng lớn và nhộp nhịp này.
Vào thời đó Cairo là trung tâm của phong trào giải phóng của các nước
thuộc Thế giới Thứ ba, nhiều người mai này sẽ là tổng thống các quốc gia
mới hiện đang cư trú ở đây, nhiều đảng phái chống thực dân của châu Phi
và châu Á có trụ sở tại nơi này.
