nhớ ấy. Sách là thứ rất hiếm, những câu khắc trên tường và đá - càng hiếm
có hơn.
Chỉ có con người và những gì họ trao đổi với nhau trong mối liên hệ trực
tiếp, mắt thấy tai nghe. Con người, để tồn tại, phải cảm nhận được sự có
mặt của người thứ hai bên mình, phải nhìn và nghe thấy anh ta - không có
hình thức giao tiếp nào khác, nên cũng không có cách sống khác. Nền văn
minh truyền miệng này xích họ gần lại, họ biết rằng Người Khác không chỉ
là người giúp tôi kiếm thức ăn và tự vệ trước kẻ thù, mà còn là một ai đó
duy nhất, không thể thay thế, có thể giải thích cho tôi về thế giới và là
hướng dẫn viên của nó.
Mà thứ ngôn ngữ cũ kỹ, cổ xưa của giao thiệp trực tiếp kiểu Socrates ấy
phong phú hơn biết bao nhiêu! Vì nó không chỉ có từ ngữ. Những gì chúng
ta trao đổi ngoài lời bằng biểu hiện của khuôn mặt, cử chỉ của tay, chuyển
động của cơ thể cũng quan trọng, nhiều khi còn quan trọng hơn. Herodotus
hiểu điều ấy và có lẽ như mỗi phóng viên hav nhà dân tộc học, ông cố gắng
giao tiếp trực tiếp với các nhân vật của mình, để không chỉ nghe những gì
họ kể mà còn nhìn xem họ kể như thế nào và trong tình huống ấy họ hành
xử ra sao.
***
Nhận thức của Herodotus là phức tạp - một mặt ông biết rằng nguồn gốc
quan trọng và gần như duy nhất của kiến thức là kỷ ức của những người trò
chuyện với ông, nhưng mặt khác ông cũng biết rằng nó là một thứ nguyên
liệu mong manh dễ vỡ, dễ thay đổi và mòn rã, rằng ký ức là một điểm ảo.
Cho nên ông vội vã, vì người ta sẽ quên hoặc sẽ đi đâu đó và không còn tìm
được họ nữa, hay đôi khi cuối cùng họ qua đời, mà ông thì muốn thu thập
sao cho có được nhiều nhất các thông tin tương đối chính xác.
Biết mình đứng trên một nền tảng không chắc chắn và bất ổn như vậy, ông
rất thận trọng trong các ghi nhận của mình, thường xuyên cảnh báo, luôn
nhấn mạnh sự dè dặt:
