rãi bỏ hoang của một người Bỉ - chủ nhân nhà máy cưa bây giờ đã đóng cửa
- trong một biệt thự xinh đẹp ngập trong hoa giấy, hoa xô, hồng leo và
phong lữ. Đám trẻ đứng quanh biệt thự im lặng và chăm chú quan sát ông
người da trắng. Trên đời xảy ra những chuyện lạ lùng - người lớn vừa mới
nói rằng dân da trắng đã đi khỏi rồi, thế mà té ra lại có họ ở đây.
***
Hành trình châu Phi vẫn mãi tiếp tục. Sau một thời gian, nơi chốn và ngày
tháng bắt đầu lẫn lộn, vì ở đây có quá nhiều chuyện, châu lục bị cuốn đi và
căng lên vì các sự kiện, tôi đi và viết, tôi cảm thấy xung quanh đang xảy ra
những chuyện quan trọng có một không hai, thấy cần phải ghi nhận tất cả
những điều ấy, dù chỉ trong chốc lát.
Mặc dầu vậy, chỉ cần có đủ sức lực là tôi cố gắng đọc trong lúc rảnh rỗi.
Cuốn sách viết từ năm 1901 West African Studies của nữ tác giả ngưòd Anh
Mary Kingsley sắc sảo trong quan sát với các chuyến đi kiên cường, cuốn
sách uyên áo Bantu Philosophy của cha Placide Tempels xuất bản năm 1945
hay cuốn Afrique ambigue
(Paris, 1957) sâu sắc, đầy suy ngẫm của nhà
nhân học người Pháp Georges Balandier. Và ngoài ra, tất nhiên, là
Herodotus.
***
Nhưng trong thời gian ấy, tôi tạm thời ngừng theo dõi số phận những con
người và các cuộc chiến mà ông miêu tả để tìm hiểu kỹ thuật viết của ông.
Ông làm việc ra sao, ông tò mò điều gì, ông tiếp xúc với mọi người thế nào,
ông hỏi họ những gì, ông lắng nghe họ nói ra sao? Điều đó quan trọng đối
với tôi, vì khi ấy tôi đang cố gắng làm quen với nghệ thuật viết phóng sự,
mà theo tôi Herodotus là một bậc thầy hữu ích và quý báu. Tôi quan tâm
đến Herodotus và những người ông gặp, bởi vì những gì ta viết trong phóng
sự xuất phát từ con người và mối liên hệ tôi - anh ta, tôi - những người
khác, chất lượng và độ mật thiết của mối liên hệ ấy sẽ có ảnh hưởng đến giá
trị của bài viết sau này. Chúng ta phụ thuộc vào mọi người và phóng sự có
lẽ là thể văn được sáng tạo theo lối tập thể nhất.
