Trong lúc đó, khi đọc các cuốn sách về Herodotus, tôi nhận thấy tác giả của
chúng chỉ nghiên cứu văn bản của ông, sự chính xác và đáng tin cậy của nó,
mà không chú ý đến việc ông đã tập hợp tư liệu cho nó như thế nào để rồi
sau đó dệt nên tấm thảm vĩ đại lộng lẫy của mình ra sao. Mà theo tôi khía
cạnh này rất đáng được tìm hiểu.
Còn có một điều gì đó hơn thế nữa. Vì theo thời gian, mỗi khi trở lại với Sử
ký, tôi bắt đầu cảm nhận được một điều gì đó như lòng thân ái, thậm chí là
tình bạn đối với Herodotus. Tôi khó lòng thiếu được cá nhân tác giả của
quyển sách hơn là chính quyển sách. Một tình cảm phức tạp mà tôi không
biết miêu tả tường tận. Vì đó là sự gần gũi với người ta không quen nhưng
lại thu hút và lôi cuốn ta bằng mối quan hệ với những người khác, bằng
phong cách mà ở bất cứ nơi nào khi xuất hiện, người ấy cũng trở thành thỏi
nam châm, thành chất men tạo ra và gắn kết tình bằng hữu giữa con người.
Herodotus là đứa con của nền văn hóa của mình và bầu không khí thân ái
với con người đã nuôi dưỡng nó. Đó là nền văn hóa của những chiếc bàn ăn
dài và hiếu khách, nơi người ta ngồi quây quần vào buổi chiều ấm áp để ăn
pho mát và ô liu, uống rượu vang lạnh và trò chuyện. Chính cái không gian
cởi mở không bị giới hạn bởi các bức tường, bên bờ biển hay trên sườn núi
ấy đã giải phóng trí tưởng tượng của con người. Cuộc gặp mặt mang đến
cho những người kể chuyện cơ hội để trổ tài, mang đến những cuộc thi
ngẫu hứng trong đó ai đưa ra được câu chuyện thú vị nhất, kể được sự kiện
phi thường nhất sẽ thăng, ở đây các sự kiện hòa chung với trí tưởng tượng,
thời gian và địa điểm lẫn lộn, các truyền thuyết ra đời, thần thoại hình
thành.
Khi đọc Herodotus, ta có cảm giác rằng ông sẵn lòng tham gia các bữa tiệc
ấy và là một người nghe chú tâm, chăm chỉ. Ông phải có một trí nhớ phi
thường. Chúng ta, những con người hiện đại hư hỏng vì các phát minh kỹ
thuật, là những kẻ què quặt trí nhớ và sẽ rơi vào hoảng loạn nếu không có
cái máy tính hay quyển sách trong tầm tay. Nhưng ngay cả thời nay ta cũng
có thể tìm được các cộng đồng nơi vẫn còn thấy rõ được trí nhớ của con
người kỳ diệu đến mức nào. Herodotus chính là sống trong thế giới của trí
