mình, và hành trình thứ hai - lần theo các chuyến đi của tác giả Sử kỷ. Tôi
nói thêm ngay rằng theo tôi nhan đề Sử kỷ là không thích đáng. Vào thời
Herodotus, từ “lịch sử” mang ý nghĩa “điều tra” hay “nghiên cứu” nhiều
hon, và chính những từ ấy mới thích hợp với mục đích và mong muốn của
tác giả. Vì ông không ngồi trong các kho lưu trữ và không viết một tác
phẩm học thuật, như sau này các nhà bác học đã làm hàng thế kỷ, mà ông
muốn khám phá, tìm hiểu và miêu tả lịch sử đang hình thành hàng ngày như
thế nào, người ta đang tạo ra nó ra sao, tại sao dòng chảy của nó lại thường
trái ngược với những cố gắng và mong đợi của họ. Có phải thần thánh
quyết định điều đó không, hay là con người không thể sắp xếp số phận của
anh ta một cách khôn ngoan và lý trí vì những thiếu sót và hạn chế của
mình?
Khi bắt đầu đọc quyển sách này - tôi nói với Jarda - tôi tự hỏi tác giả đã thu
thập tư liệu cho nó như thế nào. Xét cho cùng, vẫn còn chưa có thư viện,
những kho lưu trữ chật ních, những tập tài liệu với các bài báo được cắt ra
hay vô số các cơ sở dữ liệu khác. Nhưng ngay từ những trang đầu tiên
Herodotus đã giải đáp điều này, ví dụ như khi ông viết “Các chuyên gia lịch
sử của người Ba Tư nói...” hay “Người Phoenicia cả quyết rằng...” và ông
thêm: “Người Ba Tư khi đó nói như vậy, còn người Phoenicia nói thế kia. Ớ
đấy tôi sẽ không phân giải sự việc là thế này hay thê kia. Tôi sẽ chỉ ra ai
phạm tội ác đôi với người Hy Lạp trước tiên, điều tôi biêt chắc chắn, sau đó
tôi sẽ tiếp tục các câu chuyện kể của mình, qua các trunq tâm lớn cũng như
nhỏ của loài người. Bởi vì nhiều cái thời xa xưa là lớn đã trở thành nhỏ,
còn những cái trong thời tôi là lớn, trước đây là nhỏ. Vì hạnh phúc của con
người không đứng yên mãi một chỗ, tôi sẽ đề cập đến trường hợp thứ nhất
lẫn thứ hai như nhau.”
***
Nhưng từ đâu mà Herodotus - một người Hy Lạp - có thể biết người Ba Tư
hay Phoenicia sống ở rất xa nói gì, những cư dân Ai Cập hay Libya nói gì?
Đó là vì ông đã đến chỗ họ, hỏi han, quan sát; ông tích lũy kiến thức của
mình từ những thứ người khác kể cho ông và những thứ chính ông nhìn
