Thủ tướng Anh, ngài Benjamin Disraeli, đã phê bình về những tranh luận
chính trị: “Có 3 loại nói láo: nói láo, nói láo khốn kiếp và… số liệu thống
kê” (lies, damned lies, and… statistics). Sự thật và nửa sự thật (half-truth)
có thể tương phản nhau như đêm và ngày. Mà các chính trị gia là những sư
phụ về “nửa sự thật”; trong khi đó, để bẻ quanh sự thật thì việc sử dụng các
con số thống kê để phù hợp với mục đích tranh luận của mình đã trở thành
một thói quen đáng ngại trên khắp thế giới.
Tôi có một anh bạn người Trung Quốc khá thân vào năm 2003 và hai đứa
hay giao du ở Thượng Hải để tản mạn chuyện đời. Anh ta là Trưởng Sở
Thống kê của vùng Tây Dương Tử, thu nhặt các báo cáo từ khắp làng, xã,
huyện, tỉnh của khu vực này để nộp lên cho Trung ương ở Bắc Kinh. Khu
vực này, gồm Thượng Hải, Triết Giang, An Huy, Hàng Châu, Nam Kinh…
là một trong những vùng kinh tế trọng điểm của Trung Quốc. Anh ta tâm sự
là những giờ phút căng thẳng nhất của đời anh và các nhân viên thuộc hạ là
những ngày phải nộp báo cáo thống kê Trung ương sau khi thu nhận và
tổng kết các con số từ các địa phương. Anh nói: “Các con số từ các cơ quan
chính phủ, các công ty quốc doanh, các ngân hàng, các văn phòng thuế
vụ… đều có những mâu thuẫn nghịch lý ngược đời. 80% các con số rập
khuôn theo chỉ tiêu của chính phủ, vì đây là mức đánh giá về khả năng và
hiệu quả của các lãnh đạo hành chính. Nếu Chính phủ trung ương nói năm
nay mục tiêu của GDP sẽ trên 11%, thì các đơn vị thi nhau vượt trên chỉ
tiêu để lấy điểm. Không ai rõ sự thật như thế nào. Vì lý do các con số “chửi
nhau” thậm tệ, chúng tôi phải nhào nặn xoa bóp lại cho các dữ liệu và
thống kê được hài hòa và các con số phải nằm ở mức độ hợp lý tối thiểu.
Sự chính xác của các thống kê này là điều chúng tôi quan tâm rất ít”.
Anh bạn nói thêm: “Cả thế giới đều lấy con số 1,32 tỷ làm dân số chính
thức của Trung Quốc. Nhưng Sở Thống kê chỉ điều nhân viên thực hiện
công tác này mỗi 10 năm ở các tỉnh và huyện. Con số từ các xã, làng mạc
đều tùy thuộc vào báo cáo của các đơn vị địa phương. Với một số lượng di
dân khổng lồ từ nông thôn ra thành thị (không ai nắm chắc vì họ không có
hộ khẩu và chỗ ở nhất định), cộng với thói quen phải báo cáo nhân hộ khẩu
