Hẳn là ông thấy ân hận về những lời ấy vì ít lâu sau tôi nhận được
cuốn sách ông đã cho tôi mượn mà tôi đã nhờ người mang trả lại,
không phải là tay Aimé lúc ấy “ra ngoài” mà là người phụ trách thang
máy; bản này được đóng bìa “ma rô canh” trên mặt trước có lồng một
mảnh da thuộc khắc nổi hình một nhánh hoa lưu ly.
Ông De Charlus đi rồi, Robert và tôi, rốt cuộc, mới có thể đến ăn tối
ở nhà Bloch. Trong những cuộc hội hè nhỏ này, tôi hiểu ra rằng những
giai thoại mà anh bạn của chúng tôi dễ dàng coi là buồn cười đến thế
chính là những truyện kể của ông Bloch-bố trong đó nhân vật “rất chi
là kỳ lạ” bao giờ cũng là một trong những người bạn của ông mà ông
nhận định theo cách đó. Có một số người mà hồi bé ta ngưỡng mộ -
một ông bố dí dỏm hơn những người khác trong gia đình, một ông giáo
sư vì khai tâm cho ta về siêu hình học nên khiến ta nhìn ông cao siêu
hơn, một bạn học tiến bộ hơn ta (Bloch là thế đối với tôi) biết coi khinh
Musset của “Hy vọng đặt nơi Chúa
” trong khi chúng ta còn yêu ông,
nhưng khi chúng ta đến với Leconte hay Claudel, thì lại chỉ nắc nỏm
với một số câu của Musset
Khi ta ngưỡng mộ một ai đó thì với lòng ái mộ ấy, ta nhặt, ta dẫn
những đoạn kém xa những gì mà nếu trong sáng tác của chính mình, ta
ắt sẽ nghiêm khắc gạt bỏ, giống như trường hợp một nhà văn, lấy cớ đó
là những chi tiết “có thật”, sử dụng trong một tiểu thuyết những “ngôn
từ” và nhân vật mà trái lại, đặt trong tổng thể sống động, chúng chỉ tạo
nên trọng lượng chết, phần xoàng xĩnh. Những chân dung “tự họa” của
Saint-Simon thật đáng ngưỡng mộ mặc dù chắc hẳn ông không viết
chúng với tinh thần tự ngưỡng mộ mình, còn những nét ông dẫn từ
những người thông tuệ ông quen biết xem như lời hay ý đẹp thì vẫn là
tầm thường hoặc trở nên khó hiểu. Ông ắt không bịa khi kể lại những
lời tinh tế hay đầy màu sắc đến thế của Madame Cornuel
hay của vua
Louis XIV, vả chăng đó là một điểm có thể nhận thấy ở nhiều người
khác và bao gồm nhiều cách lý giải khác nhau trong đó tạm thời chỉ cần
