tay cả ghen, một gã thờ ơ, một gã hoan lạc, một anh chàng sầu muộn,
một người nổi giận, những tính cách được tái tạo không chỉ bởi một kỷ
niệm ngẫu nhiên trỗi dậy, mà còn do ảnh hưởng khả biến của tín niệm
xen vào làm tôi thay đổi cách nhìn nhận đối với cũng vẫn kỷ niệm ấy.
Bởi vì bao giờ cũng phải trở lại điều đó, trở lại những tín niệm đầy ắp
tâm hồn ta phần lớn thời gian mà ta không biết, nhưng đối với hạnh
phúc của ta, những tín niệm này còn quan trọng hơn một người nào đó
đứng trước mắt ta, vì chính qua chúng mà ta nhìn người ấy, chính
chúng ước định tầm quan trọng nhất thời cho người ấy. Để cho chính
xác, lẽ ra tôi phải đặt một cái tên riêng cho từng bản ngã của mình mỗi
lần kế tiếp nghĩ đến Albertine; hơn thế nữa, lẽ ra tôi phải đặt một cái
tên khác cho mỗi Albertine lần lượt xuất hiện trước mắt tôi, không bao
giờ giống nhau, như những vùng biển (mà để cho tiện, tôi chỉ đơn giản
gọi chung là biển) kế tiếp nhau làm nền cho nữ thủy thần không ngừng
thay đổi của tôi. Nhưng nhất là, cũng theo cái cách người ta nói khi kể
chuyện: “thời tiết ngày hôm đó...” nhưng hữu dụng hơn nhiều, lẽ ra bao
giờ tôi cũng phải đặt tên cho cái tín niệm ngụ trong tâm hồn tôi một
ngày nào đó tôi gặp Albertine, tạo nên không khí của nó, dáng vẻ của
mọi người cũng như dáng biển từng ngày, tùy thuộc vào những đám
mây gần như vô hình làm thay đổi màu sắc của mọi vật do độ tập trung
hay tản mạn, độ cơ động vùn vụt trôi của chúng - giống như đám mây
mà một buổi chiều Elstir đã xé toang khi ông quên giới thiệu tôi với
những cô gái.
Dĩ nhiên gương mặt của tất cả các bạn gái tôi đã thay đổi ý nghĩa đối
với tôi từ khi lời lẽ trò chuyện của họ, trong chừng mực nào đó, chỉ ra
cách đọc ý nghĩa đó; tôi gán cho những lời lẽ ấy một giá trị lớn, nhất là
vì tôi có thể khơi gợi chúng theo ý mình bằng những câu hỏi tôi đặt ra
với họ, khiến chúng luôn thay đổi, như một người làm thí nghiệm đặt
mục tiêu cho những phản nghiệm là kiểm chứng những gì mình đã giả
định. Và tổng lại, đây cũng là một cách giải bài toán cuộc đời: xáo lại
vừa đủ gần những vật và những người mà từ xa ta cảm thấy là đẹp và bí
