Norpois ấy đã thấy tôi là cực kỳ thông minh. Quả vậy, khi cha tôi thấy
một người nào đó, một bạn học của tôi chẳng hạn, chọn lầm đường -
như chính tôi lúc này đây - nhưng lại được sự tán thưởng của một
người mà ông không đánh giá cao, ông coi thái độ ủng hộ đó là bằng
chứng xác nhận “chẩn đoán chẳng lành” của ông. Ông thấy tai họa, do
đó, càng nghiêm trọng hơn. Tôi đã hình dung ông sắp kêu lên: “Tất yếu
phải là cả một giuộc thôi!”, cái từ làm tôi thất kinh vì tính chất mơ hồ
và phạm vi rộng lớn của những cải cách mà ông dường thông báo là
chúng sắp được đưa vào cuộc sống êm đềm của tôi. Nhưng vì, dù tôi có
không kể lại những gì Bergotte nói về tôi, cũng chẳng có gì xóa nổi ấn
tượng cha mẹ tôi đã cảm thấy, nên nó có xấu thêm chút nữa cũng chẳng
quan trọng là bao. Vả chăng, tôi thấy họ quá ư bất công, quá ư lầm lẫn,
đến nỗi chẳng những tôi không hy vọng gì, mà hầu như không còn
muốn, thuyết phục họ nghĩ lại theo một quan điểm công bằng hơn. Tuy
nhiên, vào đúng lúc mở miệng nói, tôi cảm thấy cha mẹ tôi sẽ kinh hãi
biết bao khi nghĩ rằng con mình đã làm vừa lòng một kẻ coi những
người thông minh là ngu si, một kẻ bị những người trung thực khinh
miệt, lời khen của kẻ đó - mà tôi thèm muốn - chỉ khuyến khích tôi làm
điều xấu, cho nên, kết thúc câu chuyện, tôi nhỏ nhẻ buông nốt “cọng
rom tối hậu” với vẻ hơi xấu hổ: “Ông ấy đã nói với ông bà Swann rằng
ông ấy thấy con cực kỳ thông minh.” Giống như một con chó bị ngộ
độc trong một cánh đồng vật vã trên cỏ mà không biết rằng đó chính là
thuốc giải cho thứ độc tố nó vừa hấp thụ, tôi không ngờ rằng mình vừa
thốt ra câu duy nhất trên đời khả dĩ thắng được cái thành kiến nơi cha
mẹ tôi đối với Bergotte, cái thành kiến mà để xóa bỏ nó, mọi lý lẽ đẹp
nhất tôi có thể viện ra, mọi lời ca ngợi tôi dành cho ông ta đều vô hiệu.
Ngay lập tức, tình thế thay đổi hẳn:
“Ôi! Ông ấy bảo là thấy con thông minh ư?” mẹ tôi nói. “Nhận xét
ấy khiến mẹ vui thích, vì ông ta là người có tài.”
“Sao kia! Ông ấy nói thế ư?” cha tôi tiếp lời. “Cha tuyệt đối không
phủ nhận giá trị văn chương của ông ta mà ai nấy đều nghiêng mình
thán phục. Có điều ông ta sống một cuộc sống không mấy danh giá mà
