lời xúc phạm sau lưng. Không gì khác xa thế giới phù hoa hơn cái xã
hội Combray của chúng tôi. Cái xã hội nhà Swann thì đã trên đường
hướng tới nó, hướng tới những con sóng chao đảo của nó. Chưa phải là
biển cả, sóng đã là vụng. “Mọi điều này ta nói riêng với nhau thôi,”
Bergotte bảo tôi khi chia tay trước cửa nhà tôi. Nếu là vào mấy năm
sau, chắc tôi đã trả lời: “Cháu không bao giờ kể lại với ai điều gì hết.”
Đó là câu nói có tính chất nghi thức người ta thường dùng trong giới xã
giao để trấn an kẻ gièm pha chột dạ. Đó là câu mà lẽ ra hôm ấy tôi đã
nói với Bergotte bởi vì người ta đâu có bịa đặt ra tất cả những điều
người ta nói, nhất là khi người ta hành động với tư cách là nhân vật xã
hội. Nhưng bấy giờ tôi còn chưa biết câu ấy. Mặt khác, vào một hoàn
cảnh tương tự, bà-cô tôi ắt nói: “Nếu ông không muốn người khác kể
lại thì tại sao ông lại nói ra?” Đó là câu trả lời của những người không
ưa giao tiếp, những người “ngang bướng”. Tôi không thuộc loại ấy: tôi
chỉ nghiêng đầu im lặng.
Nhiều nhà văn mà tôi coi là những nhân vật quan trọng phải mất
hàng năm xoay xở mưu mẹo mới thiết lập được với Bergotte những
quan hệ cho tới nay vẫn mơ hồ bó hẹp trong phạm vi văn chương,
không ra khỏi phòng làm việc của ông, trong khi tôi đây, ngay từ đầu,
một cách êm ả, tôi vừa nghiễm nhiên yên vị giữa các bạn của nhà văn
lớn, giống như một kẻ, thay vì phải xếp hàng như mọi người để kiếm
một chỗ xoàng xĩnh, đã đi theo một hành lang không dành cho ai khác,
nhờ đó chiếm được những chỗ tốt nhất. Sở dĩ ông Swann mở cái hành
lang ấy cho tôi, đó là vì, giống như một vị vua thấy các bạn của con cái
mình được mời vào buồng dành riêng cho hoàng gia ở nhà hát, hay lên
du thuyền của hoàng gia là chuyện tự nhiên, cha mẹ của Gilberte cũng
tiếp bạn bè của con gái mình giữa những vật quý giá mà họ sở hữu và
giữa những thân hữu còn quý giá hơn trong khung cảnh này. Nhưng
vào thời kỳ ấy, tôi nghĩ - có lẽ là có lý - rằng sự ưu ái ấy của Swann là
gián tiếp dành cho cha mẹ tôi. Dạo trước ở Combray, thấy tôi ngưỡng
mộ Bergotte, Swann đã có lần bày tỏ với cha mẹ tôi nhã ý muốn đưa tôi
