Khi các quan đã tề tựu đông đủ, vua Thái tông liền nói lại việc quân
Mông Cổ đã chiếm xong nước Đại Lý. Đoàn Hưng Trí vua nước Đại Lý sau
khi bị bắt đã đầu hàng. Người Mông Cổ giao cho Hưng Trí phải chiêu dụ
các dân Thoán, Bặc quy phục sau đó bắt dân Thoán, Bặc phải đăng quân để
phục vụ cho người Mông Cổ.
Vua cũng nói lại các tin Hoàng Bỉnh đã tâu báo, rằng quân Mông Cổ
chia làm ba mũi tiến đánh nhà Tống, trong đó có mũi đánh vào Đại Việt để
lấy đường tiến đánh phía sau quân Tống.
Vua nhìn khắp lượt không thấy ai tỏ ra nao núng khiến lòng thêm
vững. Vua nói tiếp:
- Tuy tin này chưa được xác tín bằng đường ngoại gián của ta, song ta
chắc nó không xa sự thật. Bởi vậy triều đình phải có ngay kế sách kháng
giặc. Muốn đánh giặc phải có quân binh. Nhưng quân cần bao nhiêu là vừa?
Nếu ít quá, sẽ rất khó cản giặc, nhưng nếu huy động nhiều quá dân chúng sẽ
hoảng loạn, việc làm ăn sẽ dễ bị xáo trộn. Vậy các quan thử bàn xem để rồi
ta còn tính.
Vua Thái tông vừa dứt lời, Thái sư Trần Thủ Độ liền xuất ban xin nói:
- Tâu bệ hạ, mấy năm trước bệ hạ đã sai thần đi kiểm kê dân số. Lập
sổ ghi danh các tiểu hoàng nam, đại hoàng nam phân làm một loại. Nếu có
bất kỳ sự thay đổi nào về số đinh nam này như được cấp độ điệp
[57]
xuất
gia, được gọi đăng quân, thay đổi nơi cư ngụ hoặc ốm đau bệnh tật qua đời,
hoặc trở thành phế nhân đều phải tâu báo rõ ràng danh tính từ hương ấp lên
phủ, lộ. Từ đó các lộ hàng năm làm tờ trình gửi về Trung thư sảnh. Lại nữa,
ta vẫn dùng chính sách ngụ binh ư nông đã có từ đời nhà Lý, nên thường
niên các nông phu trong độ tuổi vẫn phải theo quân tập tành từ một đến hai
tháng. Như vậy các nông phu ấy thực chất là các điền binh. Và các vương
hầu đều được phép lập phủ binh trong điền trang của mình.
Trần Thủ Độ ngừng lời, ông ngước nhìn nhà vua, lại ngoái nhìn các
quan rồi tiếp: - Như thế có nghĩa là ta đã nuôi dưỡng lâu dài một chính sách
tận dân vi binh
[58]
. Vậy thời khi nước có giặc, bệ hạ muốn huy động bao
