chữ “Hoa”
花
này; nay gọi là Hoa Sơn, chữ Hoa này
華
, như trong từ ngữ
“hoa thực”
華實
là do thanh âm mà lầm hoa nọ ra hoa kia
Phía dưới chỗ đó, đất bằng phẳng rộng rãi, có suối ở bên chảy ra, mà
những người lại chơi rồi ghi ở đó rất đông, tức là tiền động. Từ núi trở lên
phía trên năm sáu dặm, có cái hang sâu thẳm, vô trong rất lạnh. Hỏi hang
sâu bao nhiêu thì dù những kẻ thích đi chơi cũng không biết đến đâu là
cùng, chỗ đó gọi là hậu động.
Tôi cùng với bốn người cầm đuốc vô coi, càng vô sâu thì càng khó đi, mà
cảnh tượng càng lạ lùng. Có người nản, muốn quay ra, bảo: “Không ra thì
hết đuốc”. Thế là cùng nhau trở ra. Cái chỗ tôi đến so với chỗ những người
thích du ngoạn đã đến, mười phần không được một; vậy mà nhìn ở hai bên,
những người đến chơi ghi ở đó đã ít rồi; vậy thì càng vô sâu, số người tới
được càng ít. Lúc đó sức tôi còn đủ để vô nữa, đuốc cũng còn đủ để soi
đường; khi ra rồi, có kẻ oán trách người đã nản lòng muốn ra, mà tôi cũng
ân hận rằng đã theo họ, không được thỏa hết cái thú vui du lãm.
Vì vậy mà tôi có lời cảm thán: Cổ nhân xem trời đất, núi sông, cây cỏ, cá
sâu, chim muông, thường thường có chỗ sở đắc là vì chịu tìm tòi suy nghĩ kĩ
mà lại không có chỗ nào là không tới. Chỗ phẳng mà gần thì kẻ đến chơi
nhiều, chỗ hiểm mà xa thì người đến chơi ít. Mà những cảnh kì vĩ, lạ lùng,
phi thường ở trong đời thì lại thường ở những chỗ hiểm và xa, mà người ta
ít tới. Cho nên không có chí thì không thể đến được; có chí đấy, không nghe
lời người khác mà bỏ dở, nhưng nếu sức không đủ thì cũng không tới được;
có chí lại có sức, lại không nghe lời người ta mà hóa nản, tới được chỗ tối
tăm mù mịt, nhưng không có vật giúp mình thì cũng không tới được. Sức đủ
để tới mà không tới, ở người thì đáng chê cười mà ở mình thì đáng ân hận.
Gắng hết cái chí của mình mà không tới được thì mới không ân hận, mà
còn ai chê cười ta nữa? Ðó là chỗ sở đắc của tôi.
Về tấm bia đổ, tôi buồn rằng sách cổ không bảo tồn được, đời sau cứ
truyền lầm, mà không ai biết được cái tên thực, như vậy thì làm sao mà nói
