quí với ai? Mà những người cùng chịu chung cảnh bần tiện với Phu tử đều
là những bậc hiền tài trong thiên hạ, vậy cũng đủ để vui trong cảnh đó rồi.
Thức tôi hồi bảy, tám tuổi mới biết đọc sách, nghe nói thiên hạ đời nay
có Âu Dương Công
, nhân cách của ông như hạng Mạnh Kha, Hàn Dũ
đời xưa, lại có Mai Công cùng ông giao du, nghị luận cao thấp. Sau tới hồi
tráng niên, mới được đọc văn chương của hai ông, tưởng thấy tư cách của
hai ông có vẻ phiêu diêu, thoát khỏi cái vui của thế tục mà tự vui với cái vui
của hai ông. Kịp đến khi học lới văn đối ngẫu thanh luật
, để cầu cái lộc
một thăng, một đấu, tự xét không có cách gì tiến thân để hai ông biết tới;
nên tới kinh sư trên một năm mà chưa từng ngấp nghé cửa hai ông bao giờ.
Mùa xuân năm nay, sĩ tử trong thiên hạ họp nhau ở bộ Lễ, tiên sinh
cùng Âu Dương Công đích thân khảo thí. Không ngờ Thức tôi đậu được thứ
hai. Sau tôi lại được nghe người ta nói rằng tiên sinh yêu văn của tôi, cho
rằng nó có cái phong thái của Mạnh Kha; mà Âu Dương Công cũng cho
rằng tôi có thể không làm cái thứ văn thế tục, cho nên lấy tôi vào hạng đó.
Không có kẻ tả hữu giới thiệu trước cho, lại không có người thân cựu phó
thác cho; trên mười năm trước, chỉ nghe danh hai ông chứ không được thấy
mặt, thế mà chỉ một buổi mà thành tri kỉ.
Tôi lui về ngẫm nghĩ, người ta không nên cẩu thả cầu phú quí, mà cũng
không nên chỉ làm kẻ bần tiện
; có được bậc đại hiền để xin làm đệ tử,
như vậy cũng đủ cho mình nương nhờ rồi. Nếu cầu may một thời, có được
vài chục người theo xe, ngựa, để cho dân trong xóm, ngõ tụ lại xem và tán
thán, thì có cái gì đổi được cái vui kia đâu?
Sách nói: “Không oán trời, không trách người”
cho nên nhàn hạ, vui
vẻ có thể đến mãn đời. Tiên sinh, lừng danh khắp thiên hạ mà chức bất quá
ngũ phẩm, dong nhan ôn hoà không có vẻ giận, văn chương thì khoan hậu,
đôn phác, không có giọng oán, vậy tất có cái chỗ vui với đạo kia vậy. Thức
tôi xin được nghe đạo ấy.
NHẬN ĐỊNH
