năng cải chi dã. Tử cáo ngã viết: “Dương Tử khả dĩ vi hữu đạo chi sĩ dã”.
Kim tuy bất năng cập dĩ, Dương Tử tương bất đắc vi thiện nhân hồ tai?”
DỊCH NGHĨA
LUẬN VỀ NHIỆM VỤ CỦA CHỨC GIÁN NGHỊ
Có người hỏi Vũ tôi: “Quan gián nghị đại phu là Dương Thành
gọi là kẻ sĩ giữ được đạo không? Học rộng biết nhiều mà không cầu được
người ta biết mình. Theo đạo cổ nhân, ở đất Tấn thô lậu
, dân thô lậu ở
đất Tấn được thấm nhuần cái đức của ông mà hoá ra hiền lương, có tới vài
ngàn người. Các quan đại thần nghe danh mà tiến cử ông lên vua, vua dùng
ông làm chức gián nghị đại phu. Ai cũng cho vậy là vinh mà Dương Tử
không lộ vẻ mừng. Ở chức đã năm năm, thấy đức ông vẫn như hồi còn ở
quê. Ông đó đâu có vì phú quí mà đổi tâm tính?”.
Dũ tôi đáp: “Như vậy kinh Dịch bảo là: Đàn bà nhu thuận theo chồng,
không đổi lòng mình, làm tốt; nhưng đàn ông như vậy là xấu”
, đâu đã
được là kẻ sĩ giữ đạo? Hào thượng cửu quẻ Cổ trong Kinh Dịch bảo:
“Không chịu thờ bực vương hầu mà giữ tiết tháo được cao thượng”. Hào
lục nhị
quẻ Kiển lại bảo: “Làm kẻ bề tôi giúp vua qua chỗ khó khăn, tận
tâm chẳng phải vì mình, mà vì dân”. Như vậy là vì thời mình mỗi lúc mỗi
khác thì đức hạnh mình theo cũng phải khác. Ở vào hào thượng cửu quẻ của
quẻ Cố, tức là ở chỗ vô dụng mà muốn giữ cái tiết tháo tận tâm chẳng phải
vì mình; với ở vào hào lục nhị của quẻ Kiển tức ở địa vị bề tôi giúp vua mà
lại muốn có lòng cao thượng không chịu thờ vua thì tất mắc cái tật cầu bổng
lộc (trường hợp trên), hoặc chịu lời chê là bỏ bê việc quan (trường hợp
dưới); như vậy cái chí đã bậy rồi mà cái tội cũng không sao tránh được.
Nay Dương Tử ở chức gián nghị đại phu không phải là không lâu; nghe
những việc hay dở trong thiên hạ không phải là không rõ; Thiên tử đãi ông
ta không phải là không hậu, mà ông ta chưa từng bàn một lời về việc chính
trị, coi việc chính trị hay hoặc dở cũng như người nước Việt coi người nước
Tần béo hoặc gầy
, thản nhiên như thường, chẳng hề buồn vui trong lòng.
Hỏi chức ông, ông đáp: “Chức gián nghị”; hỏi bổng lộc ông, ông đáp:
