Lời bình luận của ông thẳng thì thẳng đấy, nhưng không phải là tổn đức mà
phí lời chăng? Quốc Vũ Tử vì thích nói cạn lời khi chỉ trích lỗi của người
nên bị giết ở nước Tề
, chuyện đó, ông có nghe đấy chứ?”
Dũ tôi đáp: “Người quân tử ở quan chức thì phải lo hy sinh đến chết với
cái chức vụ của mình; khi chưa được làm quan chức thì lo sửa lời của mình
để làm sáng đạo. Tôi muốn làm sáng đạo vậy, không phải là muốn dùng lời
ngay thẳng mà đem tiếng xấu cho người đâu. Vả Quốc Vũ Tử không gặp
được người thiện mà lại thích nói đến cạn lời trong một nước loạn, cho nên
bị giết. Sách Truyện
nói: “Chỉ người thiện mới nhận được những lời
ngay thẳng không chút kiêng nể”, ý bảo rằng người thiện biết nghe lời
khuyên mà sửa lỗi mình. Ông bảo tôi rằng ông Dương Tử có thể gọi là kẻ sĩ
giữ đạo được. Tuy chưa được như vậy, nhưng ông Dương Tử há lại không
được là người thiện sao?”
NHẬN ĐỊNH
Hàn Dũ đoán trước tất cả những lời người ta có thể dùng để bênh vực
Dương Thành rồi bác từng lí lẽ một, như vậy là vây địch thủ ở khắp mặt.
Mới đầu ông thắt luôn hai lần thật mạnh (không làm tròn nhiệm vụ thì phải
từ quan chứ sao ngồi ở chức hoài – nếu vì nghèo mà phải làm quan thì sao
không nhận một chức thấp, lương ít); rồi ông nới tay (ngờ rằng Dương
Thành có khuyên vua nhưng dụng tâm không cho người khác biết); rồi lại
thắt mạnh nữa (nếu Dương Thành là người tầm thường thì phải phụng sự
người hiền, nếu là người hiền thì phải hi sinh cho dân, chứ không thể cầu sự
an nhàn được); sau cùng ông lại cởi ra (khen Dương Thành dù sao cũng là
người còn khá), cho địch thủ một lối thoát là tự sửa cái thái độ đi; đồng thời
cũng là để tỏ cái ý của mình chỉ muốn làm sáng đạo chứ không chủ tâm mạt
sát cá nhân.
Thắt rồi cởi, bao khắp phía rồi mở cho một lối thoát, nhờ thuật đó mà bài
này được nhà Nho cho là một áng văn kiểu mẫu trong thể nghị luận. Mỗi
khi bác bạn bè, Hàn Dũ đều dẫn lời trong sách cổ (lời Kinh Dịch, lời Mạnh
Tử, lời Kinh Thư, lời trong Truyện); điểm đó cũng được cổ nhân khen lắm.
