Năm ngoái ông Mạnh Đông Dã
tới Giang Nam, chú viết thư cho cháu
có câu: “Chú chưa đầy bốn mươi mà mắt đã mờ, tóc đã hoa râm, răng đã
lung lay. Nghĩ các bậc cha, chú
mà mấy anh đều khang cường mà mất
sớm, suy yếu như chú đây, làm sao mà thọ được? Chú không lại với cháu
được, cháu không lại thăm chú đây, làm sao mà thọ được
, sợ một ngày
kia chú chết thì cháu ôm cái buồn vô hạn đấy”. Nào ai ngờ nhỏ thì chết mà
lớn lại còn, kẻ mạnh thì yểu mà người đau lại sống?
Than ôi! Tin thật được chăng? Hay chỉ là mộng? Người ta đồn vậy mà
không thực chăng? Bảo là tin được thì sao anh ta đức đầy mà con nối dõi lại
chết yểu? Sao cháu thuần minh mà không được hưởng phúc? Sao kẻ nhỏ,
mạnh lại chết non mà kẻ lớn, đau yếu lại sống? Thế thì chưa đáng làm tin
vậy! Là mộng đấy, người ta đồn đấy, không có gì thực đâu. Nhưng nếu vậy
thì sao thư của Đông Dã, tờ báo tin của Cảnh Lan
Than ôi! Quả là đáng tin vậy. Anh ta đức dầy mà con nối dõi lại yểu; cháu
thuần minh đáng nối nghiệp nhà mà lại không được hưởng phúc. Cái gọi là
mệnh trời thật khó lường mà cái gọi là thần minh cũng thật khó hiểu! Cái
gọi là lí thật không đoán được mà cái gọi là thọ thật không biết được!
Tuy nhiên, chú từ nay trở đi, mớ tóc hoa râm này đã có chỗ hoá bạc, hàm
răng lung lay này đã có cái rụng, khí huyết mỗi ngày một suy, chí khí mỗi
ngày một kém, chẳng bao lâu nữa cũng theo cháu mà chết thôi. Chết mà
biết, thì tuy buồn vì biệt li mà chẳng lâu! Chết mà không biết, thì đau xót có
mấy hồi, mà cái thời không biết đau xót mới là vô tận!
Con của cháu viết thư nói: “Gần đây cháu bị bệnh phù chân, thỉnh
thoảng phát nặng”. Chú nói: “Bệnh đó, người Giang Nam thường bị, chưa
đáng lo”. Hỡi ơi! Sau cháu vì bệnh ấy mà đoản mệnh ư! Hay là mắc bệnh
khác mà đến nỗi vậy?
Thư cháu đề ngày mười bảy tháng sáu. Ông Đông Dã nói cháu mất ngày
mùng hai tháng sáu. Tờ tin của Cảnh Lan không đề ngày tháng. Là vì người
mà ông Đông Dã sai đi không biết hỏi gia nhân ngày tháng cháu mất; còn
Cảnh Lan báo tin mà không hiểu cái lẽ phải cho biết ngày tháng. Ông Đông
