đẹp hơn, phồn thịnh hơn. Đấy là con đường hình thành những quy tắc hình
thức và lối sống mới, kích thích mọi người làm chủ bản thân mình, không
xâm phạm vào sở hữu của người khác, và có ý thức hợp tác cao trong công
việc. Nhưng những quy tắc này phải được đưa vào cuộc sống thông qua
quá trình tự thử nghiệm, đàm phán và thuyết phục lẫn nhau, thay vì giao
cho một nhóm nhỏ nào đó áp đặt lên toàn thể xã hội. Quá trình này là một
quá trình lâu dài, không thể thấy được kết quả của nó ngày một ngày hai,
nhưng lại là con đường duy nhất để “cải tạo xã hội” trong hòa bình.
Cuốn sách của Hayek gửi đến cho chúng ta một thông điệp rõ ràng rằng
những hậu quả mà kế hoạch hóa tập trung gây ra cho xã hội đều có thể hồi
phục lại bằng cách áp dụng các nguyên lý thị trường. Những điều mà chúng
ta không bằng lòng về đời sống đạo đức của người Việt Nam ngày hôm nay
không phải là do cơ chế thị trường, không phải là bản tính của người Việt
Nam, mà đa phần là di chứng của thời kỳ kế hoạch hóa tập trung quan liêu
bao cấp. Nhưng chúng ta có thể tác động vào việc hoàn thiện các quy tắc
hình thức kiến tạo lên trật tự thị trường để dần khắc phục chúng. Thật may
mắn là chúng ta có thể học hỏi được rất nhiều điều từ những quốc gia đi
trước. Những quy tắc thương mại và ứng xử mà chúng ta cam kết khi nhập
Tổ chức thương mại thế giới (WTO) chẳng phải là một kho tàng vô giá để
chúng ta tự hoàn thiện mình hay sao? Có lẽ nhắc lại cũng không thừa, ngay
cả khi dân tộc ta có thể rút ngắn được thời gian trong việc hoàn thiện các
quy tắc hành xử của chính mình thì chúng ta vẫn phải hiểu rằng đây là một
quá trình lâu dài, cần phải nỗ lực liên tục và bền bỉ. Đối với những người
cấp tiến, nếu vượt qua được rào cản thuật ngữ
, thì tác phẩm Đường về nô
lệ chính là một hành trang không thể thiếu vì nó không những đã nói ra
được hầu như tất cả những điều tồi tệ nhất chúng ta phải trải qua, chứng
kiến, hay cảm nhận nhưng không hiểu được nguyên nhân từ đâu, mà còn
chỉ cho chúng ta biết chúng ta nên làm gì để vượt qua chúng. Nếu được nói
một câu cuối cùng, tôi chỉ có thể nói rằng đây là cuốn sách cất lên tiếng nói
từ con tim của những người mong muốn xây dựng đất nước Việt Nam ngày
càng tự do và phồn thịnh.
