thì ít người có thể hiểu được tường tận. Khi đọc tác phẩm này, chúng ta sẽ
hiểu được tại sao chúng ta lại có thái độ và hành vi như vậy. Nó giúp chúng
ta giải tỏa được rằng đấy không phải là do “bản tính xấu xí của người Việt
Nam” như nhiều người đổ tại, mà là do nguyên nhân khách quan từ bên
ngoài. Nó cho chúng ta niềm tin rằng chúng ta có thể khắc phục được
những thói hư tật xấu đó nếu như chúng ta có thể rời xa hẳn được cơ chế kế
hoạch hóa tập trung.
Nếu cuốn sách chỉ dừng lại ở việc phê phán những hậu quả tai hại của hệ
thống kế hoạch hóa tập trung, những kết cục trái ngược hẳn với những
mong muốn tốt đẹp ban đầu của những người thực tâm cổ vũ nó, thì chắc
hẳn cuốn sách đã không thể nào có được tầm ảnh hưởng vượt thời gian và
không gian đến như vậy; nó cũng khó có thể trở thành cuốn sách gối đầu
giường của những nhà cải cách kinh tế khắp nơi trên thế giới, từ Anh, Mỹ,
cho tới Đức và Nhật, từ các nước chuyển đổi ở Đông Âu cho tới các nước
châu Mỹ Latin và các nước châu Á. Giá trị của cuốn sách thực chất lại nằm
ở chỗ, thông qua phê phán nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung bằng cách so
sánh các nguyên lý của nó với các nguyên lý thị trường của nền kinh tế thị
trường, Hayek đã gián tiếp làm nổi bật được thị trường là gì, đâu là những
thứ thị trường có thể mang đến cho con người, và làm thế nào để con người
có thể khai thác được thị trường một cách có hiệu quả. Ông đã giúp chúng
ta hiểu được rằng thị trường, hay môi trường để mọi người trao đổi hàng
hóa, không phải là chân không, là bất biến, mà là một tập các định chế xã
hội do con người hình thành và tích lũy từ bao đời. Nội dung của nó là các
quy tắc, luật lệ, tập tục, hay chuẩn mực hình thức giúp con người xác định
quyền sở hữu, trao đổi quyền sở hữu, và bảo vệ quyền sở hữu. Trên nền
tảng những quy tắc này, con người được tự do sáng tạo, tự do theo đuổi
mưu cầu hạnh phúc riêng của mình; nhờ đó con người có cơ hội mở rộng
khả năng lựa chọn trong việc định đoạt số phận của mình, cơ hội khai thác
được tốt nhất những của cải vật chất cũng như tri thức riêng biệt của mình,
và quan trọng hơn cả, khuyến khích người ta dám dấn thân khám phá ra
những chân trời tri thức mới. Và một khi chúng ta hiểu được rằng nội dung
