VIII. Ai là ai?
Chúng ta đã đánh mất cơ hội tuyệt vời nhất từng được ban tặng cho thế gian vì niềm
say mê bình đẳng đã giết chết hi vọng tự do.
Lord Acton
Cạnh tranh là “mù quáng” là một trong những lời chê trách thịnh hành
nhất hiện nay đối với hệ thống cạnh tranh. Nhân đây xin nhắc rằng thời cổ
đại, mù là một trong những đặc điểm của thần công lí. Mặc dù cạnh tranh
và công lí không còn điểm chung nào nữa, nhưng có một điều không phải
nghi ngờ: cạnh tranh và công lí không thiên vị ai. Điều đó có nghĩa là
không thể nói trước ai sẽ gặp may còn ai sẽ phải thất vọng, là thưởng phạt
không được chia theo quan niệm của ai đó về ưu điểm và khuyết điểm của
những con người cụ thể, tất cả phụ thuộc vào khả năng và sự may mắn của
họ, cũng như khi thông qua một điều luật ta cũng không thể nói trước rằng
áp dụng nó thì một người cụ thể nào đó sẽ được lợi hay là bị thiệt. Điều này
còn đặc biệt đúng bởi vì trong điều kiện cạnh tranh vận may và cơ hội cũng
quan trọng chẳng kém gì phẩm chất cá nhân như kĩ năng và khả năng nhìn
xa trông rộng đối với số phận của những người cụ thể nào đó.
Sự lựa chọn mở ra trước mắt chúng ta không phải là lựa chọn giữa một
hệ thống nơi tất cả mọi người sẽ được nhận một phần phúc lợi xã hội phù
hợp với một tiêu chuẩn tuyệt đối và tổng quát nào đó về quyền lợi và hệ
thống trong đó phần phúc lợi mà mỗi cá nhân được nhận, ở mức độ nào đó,
được quyết định bởi sự may rủi mà là giữa hệ thống trong đó ý chí của vài
người sẽ quyết định ai được nhận cái gì và hệ thống trong đó sự phân phối,
phần nào đó, phụ thuộc vào khả năng và sáng kiến của những người liên
quan và phần nào đó phụ thuộc vào những tình huống không thể lường
trước được. Mặc dù trong hệ thống tự do kinh doanh, cơ hội của mọi người
là không giống nhau ví hệ thống này nhất định phải dựa vào quyền sở hữu
tư nhân và (có thể là không bắt buộc) vào tài sản thừa kế, những thứ nhất
định tạo ra sự cách biệt về cơ hội. Có thể thu hẹp đáng kể sự bất bình đẳng
về cơ hội và sự khác biệt bẩm sinh trong khi vẫn giữ được tính khách quan
