ĐƯỜNG VỀ NÔ LỆ - Trang 16

hiểu và sáng sủa, đầy triết lí và trừu tượng song cũng rất cụ thể và thực tế,
sâu sắc và đầy lí tính song cũng rất sinh động bởi những lí tưởng cao cả và
một ý thức mạnh mẽ về sứ mệnh. Không có gì ngạc nhiên khi nó gây được
ảnh hưởng lớn như vậy. Cuốn sách còn gây ấn tượng mạnh đối với tôi vì
hôm nay thông điệp của nó cũng cần thiết như khi nó xuất hiện lần đầu -
chuyện đó nói sau. Nhưng đối với tuổi trẻ thời nay, thông điệp của nó
không mang tính trực tiếp hay thuyết phục bằng các nam nữ thanh niên đọc
nó khi nó xuất hiện lần đầu. Những vấn đề của chiến tranh và điều chỉnh
thời hậu chiến được Hayek dùng minh họa cho chủ đề trung tâm bất diệt
của ông cũng như những thuật ngữ của chủ nghĩa tập thể thời đó được ông
dùng làm dẫn chứng cho lời khẳng định của ông về bầu không khí trí tuệ
vốn là những điều quen thuộc đối với thế hệ thời hậu chiến và đã tạo được
mối quan hệ gần gũi giữa tác giả và độc giả của cuốn sách. Ngày nay,
những ảo tưởng của chủ nghĩa tập thể tương tự đang lưu truyền rộng rãi và
được củng cố thêm, nhưng hậu quả trực tiếp thì có khác, thuật ngữ cũng đã
khác nhiều. Hiện nay chúng ta ít nghe nói đến “kế hoạch hóa tập trung”,
“sản xuất để đáp ứng nhu cầu sử dụng”, nhu cầu “quản lí một cách có ý
thức” các nguồn lực xã hội. Thay vào đó là chuyện về khủng hoảng đô thị -
người ta nói chỉ có thể giải quyết bằng các chương trình rộng lớn của chính
phủ; là chuyện về khủng hoảng môi trường - người ta bảo là do những nhà
doanh nghiệp tham lam, những người phải làm tròn trách nhiệm xã hội chứ
không “chỉ” điều hành các doanh nghiệp của mình để kiếm tối đa lợi nhuận
và cũng đòi hỏi, như người ta nói, những chương trình rộng lớn của chính
phủ; là chuyện về khủng hoảng tiêu dùng - những giá trị giả được kích
thích bởi các nhà doanh nghiệp tham lam nhằm kiếm lợi nhuận thay vì thực
hiện trách nhiệm xã hội và dĩ nhiên cũng cần các chương trình rộng lớn của
chính phủ nhằm bảo vệ người tiêu dùng, ít nhất là để anh ta không tự làm
hại mình; là chuyện về khủng hoảng phúc lợi hoặc nghèo đói - ở đây thuật
ngữ vẫn là “nghèo đói giữa cảnh giàu sang”, mặc dù tình trạng nghèo đói
hiện nay phải được coi là sung túc khi khẩu hiệu này lần đầu tiên được sử
dụng một cách rộng rãi.