khi họ quy phục. Vì John Stuart Mill đã viết tất cả những chuyện này cách
đây gần một trăm năm trước và ý kiến của ông vẫn còn giá trị cho đến ngày
nay:
“Người ta có thể sẵn sàng chấp nhận một điều luật cố định, thí dụ như
luật về bình đẳng, như chấp nhận một sự may rủi hay nhu cầu ngoại tại;
nhưng để một nhúm người cân đong từng người và phát cho người này
nhiều, người kia ít, tùy thích, thì có nghĩa là người ta đã tin tưởng vào các
siêu nhân, với những sức mạnh siêu nhiên khủng khiếp
* * *
Khi chủ nghĩa xã hội còn là ước mơ của một nhóm nhỏ và tương đối
đồng đều, những mâu thuẫn như thế chưa dẫn tới các đụng độ công khai.
Nhưng khi chính sách của những người xã hội chủ nghĩa đòi hỏi phải được
nhiều nhóm người khác nhau, tức là đa số dân chúng ủng hộ, thì các mâu
thuẫn đó sẽ nổi lên ngay lập tức. Và tất cả đều sẽ tập trung vào vấn đề: lí
tưởng nào sẽ giữ thế thượng phong, buộc tất cả các lí tưởng khác phải
khuất phục nhằm động viên toàn bộ sức người, sức của phục vụ cho nó. Vì
muốn cho kế hoạch hóa thành công thì cần phải tạo ra một quan niệm
chung về những giá trị cốt yếu, cho nên các hạn chế trong lĩnh vực vật chất
mới tác động trực tiếp đến quyền tự do trong lĩnh vực tinh thần của chúng
ta.
Vốn là những phụ huynh có văn hóa của một phong trào tự phát và thô
lậu, những người xã hội chủ nghĩa hi vọng sẽ giải quyết được vấn đề theo
lối truyền thống, nghĩa là bằng cách giáo dục. Nhưng giáo dục thì có thể
làm được gì? Chúng ta có thể nói một cách chắc chắn rằng kiến thức không
tạo ra các giá trị đạo đức, rằng không có cách giáo dục nào có thể buộc
người ta có cùng quan điểm về các vấn đề đạo đức mà việc quản lí toàn
diện đời sống xã hội sẽ tạo ra. Không phải là lí trí mà chỉ có niềm tin mù
quáng mới có thể biện hộ cho một kế hoạch cụ thể mà thôi. Trên thực tế,
những người xã hội chủ nghĩa là những người đầu tiên công nhận rằng
nhiệm vụ mà họ đặt ra đòi hỏi một Weltangschauung
, một hệ thống giá
