Trong đạo đức học cá nhân chủ nghĩa, nguyên tắc mục đích biện minh
cho phương tiện được coi là sự phủ nhận mọi tiêu chuẩn đạo đức. Trong
đạo đức học của chủ nghĩa tập thể nguyên tắc này nhất định phải trở thành
quy tắc tối thượng; một người theo chủ nghĩa tập thể kiên định phải sẵn
sàng làm tất cả mọi việc nếu đó là việc mang lại “hạnh phúc cho tất cả mọi
người” vì đối với anh ta đấy là tiêu chuẩn duy nhất để đánh giá tính đạo
đức của hành động. Đạo đức tập thể thể hiện rõ ràng nhất trong công thức
raison d’état
, một động cơ không chấp nhận bất kì giới hạn nào, ngoài
tính vụ lợi, chính tính vụ lợi sẽ quyết định phải hành động như thế nào để
đạt cho bằng được các mục tiêu trước mắt. Cách mà reason d’état thực hiện
trong quan hệ giữa các quốc gia cũng được đem ra áp dụng trong quan hệ
giữa các công dân trong các nước theo chủ nghĩa tập thể. Trong các nước
theo chủ nghĩa tập thể lương tâm cũng như tất cả các tác nhân khác đã
không còn đóng vai trò kiềm chế các hành động của con người nếu như đấy
là các hành động nhằm thực hiện các mục tiêu do cộng đồng hay do cấp
trên giao phó.
* * *
Sự thiếu vắng các quy tắc đạo đức tuyệt đối mang tính hình thức dĩ nhiên
không có nghĩa là xã hội theo chủ nghĩa tập thể không khuyến khích một số
thói quen có ích của các công dân và không đè nén một số thói quen khác.
Ngược lại, xã hội theo đường lối tập thể quan tâm tới thói quen của con
người hơn là xã hội theo đường lối cá nhân chủ nghĩa. Để trở thành người
có ích cho xã hội theo đường lối tập thể cần phải có một số phẩm chất,
những phẩm chất này lại đòi hỏi phải được rèn luyện thường xuyên. Chúng
ta gọi đó là “những thói quen có ích” chứ không phải là đức hạnh vì trong
bất kì trường hợp nào chúng cũng không được phép trở thành chướng ngại
vật trên con đường tiến đến mục đích chung hay là cản trở việc thực thi
mệnh lệnh của cấp trên. Các thói quen đó chỉ làm mỗi một nhiệm vụ là lấp
đầy khoảng trống mà các mệnh lệnh hay các mục tiêu chưa nói tới chứ
không bao giờ được mâu thuẫn với ý chí của nhà cầm quyền.
