nhiều đặc điểm khác liên quan mật thiết đến chuyện này. Thái độ sùng bái
nhà nước ngày càng gia tăng, thái độ thán phục quyền lực và căn bệnh say
mê tất cả những gì to lớn, lòng nhiệt tình ủng hộ “tổ chức” mọi thứ (chúng
ta gọi là “Lập kế hoạch”) và “không chịu để cho bất cứ thứ gì được phát
triển một cách tự nhiên” - là những đặc điểm của người Đức cách đây sáu
mươi năm đã từng làm cho von Treitschke lo lắng - hiện cũng có mặt ở
Anh chẳng khác gì ở Đức trước đây.
Chỉ cần đọc một số tác phẩm nói về sự khác nhau giữa các quan niệm
của người Anh và người Đức về các vấn đề chính trị và đạo đức xuất bản ở
Anh trong cuộc chiến tranh vừa qua là có thể thấy rõ trong hai mươi năm
qua nước Anh đã tiến xa đến đâu trên con đường mà Đức đã chọn. Có lẽ
đúng là lúc đó dân chúng Anh nói chung có những đánh giá đúng hơn về sự
khác biệt hơn là hiện nay. Nếu lúc đó người Anh lấy làm tự hào về truyền
thống đặc biệt của mình thì hiện nay đa số sẽ lấy làm xấu hổ vì các quan
điểm được coi là đặc trưng của Anh, nếu không nói là họ hoàn toàn chối bỏ
những quan điểm như thế. Sẽ không quá lời khi nói rằng một tác giả viết về
các vấn đề chính trị và xã hội lúc đó càng thể hiện được đặc trưng Anh bao
nhiêu thì ngày nay càng dễ bị lãng quên ngay trên quê hương mình bấy
nhiêu. Những người được cả thế giới thán phục, được coi là điển hình uyên
bác của nước Anh tự do như Lord Morley hay Henry Sidgwick, Lord Acton
hay A. V. Dicey thì thế hệ hiện nay lại coi là những người cổ lỗ sĩ từ thời
Victoria. Có lẽ không có gì thể hiện rõ được sự thay đổi hơn là thái độ ưu ái
đối với Bismarck trong văn học Anh hiện nay, còn tên của Gladstone lại ít
khi được thế hệ trẻ nhắc tới mà không kèm theo những lời chế nhạo đối với
quan điểm đạo đức thời Victoria và chủ nghĩa không tưởng ngây thơ của
ông.
Ước gì tôi có thể thể hiện rõ được trong vài đoạn cái cảm giác lo lắng
trong khi nghiên cứu một vài trước tác của Anh viết về những tư tưởng
từng giữ thế thượng phong ở Đức trong cuộc chiến tranh vừa qua (Thế
chiến I - ND), trong đó hầu như mỗi từ đều có thể được áp dụng cho các
quan điểm thịnh hành nhất trong văn học Anh hiện nay. Xin trích một đoạn
