phải chuyển sang vị trí công tác khác, tại sao một số thứ lại khó kiếm hơn
một số thứ khác. Các vấn đề này đều liên quan đến một loạt hoàn cảnh mà
không một đầu óc đơn lẻ nào có thể hiểu được, chẳng những thế, những
người bị tác động thường gán tất cả tội lỗi cho những nguyên nhân trực
tiếp, những nguyên nhân có thể nhận ra ngay, trong khi sự thay đổi lại được
quyết định bởi những mối quan hệ phức tạp không thể nắm bắt được. Ngay
cả nếu người cầm đầu một xã hội được kế hoạch hóa một cách hoàn hảo
muốn giải thích cho một nhân viên nào đó vì sao anh ta phải chuyển sang vị
trí công tác khác hay vì sao lương của anh ta lại thay đổi thì ông ta phải giải
thích và trình bày toàn bộ kế hoạch của mình. Như thế nghĩa là số người
nhận được lời giải thích sẽ chẳng đáng là bao.
Trong quá khứ, chính sự phục tùng các lực lượng vô nhân xưng của thị
trường đã tạo điều kiện cho sự phát triển của nền văn minh, không có sự
phục tùng như thế thì nền văn minh không thể phát triển được.
Nhờ sự phục tùng như thế mà hằng ngày chúng ta mới có thể đóng góp
một phần sức lực của mình để xây dựng nên những chuyện thần kì mà
không một người nào trong chúng ta có thể hiểu hết được. Trong quá khứ
có thể người ta đã phục tùng vì những quan niệm mà nay có thể bị coi là
mê tín: sự khiêm nhường mang tính tôn giáo hay sự tôn trọng quá đáng đối
với các lí thuyết thô thiển của các nhà kinh tế học xa xưa, đấy không phải là
điều quan trọng. Điều quan trọng là giải thích một cách duy lí sự cần thiết
phải phục tùng các lực lượng mà cơ chế hoạt động của nó ta không nắm
được một cách cụ thể là việc cực kì khó, khó hơn rất nhiều việc phục tùng
chúng, dù đấy là do lòng kính sợ mang tính tôn giáo hay sự tôn trọng các
học thuyết kinh tế. Nếu mỗi người đều không làm bất cứ việc gì khi anh ta
chưa hiểu hết được sự cần thiết của nó thì chỉ để duy trì nền văn minh phức
tạp hiện nay mỗi người đều cần một trí thông minh mà hiện nay không
người nào có. Thái độ không chịu phục tùng những lực lượng mà ta không
hiểu hoặc không nhận ra được vì chúng không giống những thứ do một bộ
óc thông minh nào đó tạo ra là sản phẩm của một thứ chủ nghĩa duy lí chưa
hoàn hảo và sai lầm. Chưa hoàn hảo bởi vì không nhận thức được rằng làm
