những nhà duy vật (thí dụ như Engels). Theo cách nhìn đó, trật tự ấy chính
là một trật tự mang nội dung “tâm lý thần kinh” không có cùng một trật với
cái “trật tự tự nhiên” vốn chỉ có ý nghĩa vật lý đơn thuần, cần phải ghi nhận
tính chất đặc biệt của cái trật tự vật lý này: không biết từ đâu tới, không biết
sẽ đi về đâu, nhưng khi tiếp xúc với giác quan của con người thì nó chỉ có
tác dụng kích thích, từ đó tạo ra những luồng thần kinh, những luồng thần
kinh này đi qua các đầu mối thần kinh dẫn đến hệ thần kinh trung ương, để
ở đây chúng được sắp xếp, phân loại theo những sơ đồ đã có sẵn đang chờ
đợi chúng.
Chính những sơ đồ sắp xếp này trong hệ thần kinh trung ương mới là
điều đáng chú ý đặc biệt trong lý luận về tinh thần của Hayek. Một cách
triết học, có thể hình dung những sơ đồ ấy giống như những “phạm trù tiên
thiên” trong quan niệm của Kant về giác tính, tức là những cái khuôn có
sẵn do giác tính ban cho để sắp xếp những dữ liệu bên ngoài đi vào và biến
những dữ liệu ấy thành thứ trật tự lý tính tồn tại trong thế giới loài người có
lý tính. Thật ra đó cũng chỉ là một so sánh đơn giản. Trong quan niệm của
Hayek, không có một thực tại tinh thần tiên thiên nào có sẵn trong bộ óc
con người trước khi bộ óc ấy nhận được những kích thích từ bên ngoài, để
từ đó cùng với thời gian, nhờ lặp đi lặp lại và được lưu giữ theo kinh
nghiệm mà hình thành nên những cái khung mang dáng vẻ các phạm trù
của Kant, nhưng lại khác hoàn toàn về nội dung lẫn sự sinh thành. Nói cách
khác, những cái khung sắp đặt dữ liệu ấy trong lý luận của Hayek là những
sản phẩm ra đời một cách hậu nghiệm, từ những “trải nghiệm” của con
người với thế giới: tuy có nguồn gốc vật chất, từ bên trong (bộ óc) lẫn bên
ngoài (thế giới vật lý) nhưng chúng đã trở thành một hiện thực khác biệt,
tuy không tách rời nguồn gốc nhưng lại không thể quy giản vào cái nguồn
gốc ấy. Cái trật tự mới này chính là đặc trưng của thế giới tâm lý, thế giới
tinh thần của con người.
Trong quá trình tự hình thành của cái thế giới tinh thần như vậy, theo
Hayek, ý thức và lý trí không hề giữ vị trí hàng đầu trong nhận thức như
chúng ta vẫn tưởng. Với Hayek, vai trò của lý trí trong nhận thức khác xa
