văn minh cùng chịu những ảnh hưởng như nhau, nhưng những ảnh hưởng
này lại xuất hiện trong những thời điểm khác nhau và với tốc độ khác nhau.
Vì vậy khi đi từ nước nọ sang nước kia ta có thể chứng kiến đến hai lần
cùng một giai đoạn phát triển của trí tuệ. Tình cảm trở thành đặc biệt sâu
sắc hơn, khi lần thứ hai ta nghe thấy những ý kiến hay những lời kêu gọi
mà ta đã từng nghe hai mươi hay hai mươi lăm năm về trước thì những lời
nói ấy đã có thêm ý nghĩa thứ hai, được coi như là triệu chứng của một xu
hướng nhất định, được coi như là chỉ dấu, nếu không phải là sự tất yếu thì
cũng là khả năng, cho sự phát triển của các sự kiện tương tự như lần thứ
nhất.
Đã đến lúc phải nói rõ sự thật, dù nó có thể cay đắng đến đâu: chúng ta
có nguy cơ lặp lại số phận của nước Đức. Đúng là mối nguy chưa ở ngay
trước mắt và tình hình ở Anh cũng như ở Mỹ còn khác xa với tình hình ở
Đức mà chúng ta chứng kiến trong mấy năm gần đây. Nhưng mặc dù con
đường đó còn xa, cần phải thấy rằng mỗi lần tiến sâu vào là một lần khó
quay trở lại. Về dài hạn, chúng ta làm chủ số phận của mình, nhưng trong
ngắn hạn chúng ta lại là tù binh của những tư tưởng do chính mình tạo ra.
Phải kịp thời nhận ra mối nguy ta mới có hi vọng tránh được con đường
nguy hiểm đó.
Nước Anh và nước Mỹ hiện nay hoàn toàn không giống với nước Đức
của Hitler mà chúng ta biết trong cuộc chiến này. Nhưng bất cứ người
nghiên cứu lịch sử tư tưởng xã hội nào cũng không thể bỏ qua sự tương
đồng, không chỉ bề ngoài, của sự phát triển các ý tưởng ở Đức trong và sau
Chiến tranh Thế giới I với những luồng tư tưởng đang lan tràn trong các
nước dân chủ. Ở đây người ta cũng đang thể hiện rõ quyết tâm giữ nguyên
các cơ cấu tổ chức được thành lập cho mục đích quốc phòng để sử dụng
cho công cuộc kiến thiết trong thời bình. Ở đây cũng có cùng xu hướng coi
thường tư tưởng tự do thế kỉ XIX, cùng “chủ nghĩa hiện thực” giả dối và
cũng sẵn sàng chấp nhận “các xu hướng không thể đảo ngược” như là một
định mệnh, ít nhất chín trong mười bài học mà các nhà cải cách lớn tiếng
kêu gọi chúng ta rút ra từ cuộc chiến tranh này cũng chính là những bài học
