và căm thù mọi biểu hiện của nó, lại đi theo những lí tưởng mà nếu được
thực hiện thì sẽ dẫn thẳng đến chế độ chuyên chế mà họ căm thù.
Mọi so sánh giữa những con đường phát triển của các nước khác nhau
đều dễ gây ngộ nhận. Nhưng lí lẽ của tôi được xây dựng không chỉ dựa trên
những so sánh kiểu đó. Tôi cũng không khẳng định sự tất yếu của bất cứ
con đường nào. Nếu vấn đề là không tránh khỏi như thế thì còn viết làm gì.
Tôi chỉ khẳng định rằng có thể ngăn chặn được một số xu hướng nếu kịp
thời làm cho dân chúng hiểu rằng các nỗ lực của họ đang thực sự dẫn tới
đâu, cho đến mãi gần đây hi vọng được lắng nghe là không cao. Nhưng bây
giờ, theo tôi, thời cơ cho một cuộc thảo luận nghiêm túc vấn đề đã chín
muồi, vấn đề không chỉ là hiện nay đã có nhiều người nhận thức được tính
nghiêm trọng của nó mà còn có một số lí do nữa buộc chúng ta phải nhìn
thẳng vào sự thật vào lúc giao thời này.
Có thể có người cho rằng bây giờ không phải là lúc nêu ra vấn đề chứa
đựng những quan điểm xung đột sâu sắc đến như thế. Nhưng chủ nghĩa xã
hội mà chúng ta nói đến ở đây không phải là vấn đề đảng phái và các câu
hỏi mà chúng ta thảo luận cũng chẳng liên quan gì đến những cuộc tranh
luận giữa các chính đảng. Bản chất của vấn đề không bị ảnh hưởng bởi việc
một số nhóm muốn có nhiều chủ nghĩa xã hội hơn, còn những nhóm khác
thì muốn bớt chủ nghĩa xã hội đi; bởi một số người kêu gọi chủ nghĩa xã
hội nhân danh quyền lợi của phần này của xã hội, trong khi những người
khác lại nhân danh quyền lợi của phần khác. Điều đáng lưu ý là, ngày hôm
nay, những người có khả năng ảnh hưởng đến tiến trình phát triển của đất
nước không ít thì nhiều, đều là những người xã hội chủ nghĩa cả. Vì vậy, lời
tuyên bố “tất cả chúng ta giờ đây đều là người theo chủ nghĩa xã hội”
không còn phải nhắc đi nhắc lại nữa: đây là điều quá rõ ràng. Ít người còn
tỏ ra hoài nghi việc chúng ta phải tiến lên chủ nghĩa xã hội và các cuộc
tranh luận chỉ xoay quanh các tiểu tiết của phong trào, chỉ xoay quanh vấn
đề tôn trọng quyền lợi của nhóm này hay nhóm khác mà thôi.
Chúng ta đang tiến theo hướng đó vì đấy là ý chí của đa số. Nhưng chưa
hề có và hiện cũng không có nhân tố khách quan nào làm cho việc tiến lên
