Khi chúng tôi vượt qua biên giới từ Hồng Kông vào Trung Quốc Đại lục,
tôi đã sốc trước sự tương phản giữa cảnh buôn bán nhộn nhịp và những tòa
nhà chọc trời đầy phong cách của Hồng Kông với sự nghèo đói buồn tẻ của
Đại lục. Người Đại lục đeo huy hiệu có hình Mao, có vài cuốn sổ nhỏ bìa đỏ
chép lời Mao, và hầu như không có gì khác nữa. Những tòa nhà cao nhất ở
Bắc Kinh và Thượng Hải lúc đó khoảng mười tầng. Những bức tường bong
tróc, đường sắt hoen gỉ, cửa sổ vỡ nát, công viên nhếch nhác cho thấy sự
nghèo đói và bỏ bê. Loại ô tô trên đường duy nhất là những chiếc sedan
kềnh càng của Liên Xô cũ dành cho các quan chức chính phủ. Tiếng chuông
xe đạp êm ái thường bị gián đoạn bởi những bài diễn văn chính trị ồn ào lặp
đi lặp lại phát ra từ đám loa treo trên cột điện thoại. Khách ngoại quốc duy
nhất trong các khách sạn ở Bắc Kinh là lính Campuchia đến để tập huấn.
Nhóm chúng tôi đi bất cứ đâu cũng thu hút sự chú ý của đám đông những
người tò mò.
Thượng Hải về đêm, một khu vui chơi nhộn nhịp nổi tiếng thế giới suốt
những năm 1920 và 1930, giờ đây tối tăm và buồn tẻ, không ánh đèn neon
và hầu như không có đèn đường. Một đêm, chúng tôi từ bến Thượng Hải
băng qua sông bằng chiếc đò gỗ nhỏ do một người chèo, phương tiện vận tải
duy nhất hồi đó, đến Phố Đông. Tất cả cái chúng tôi thấy là hàng dãy hàng
dãy nhà ở xiêu vẹo của công nhân.
Công nhân trong nhà máy cán thép, nhà máy sản xuất đầu máy xe lửa,
xưởng dệt làm việc một cách uể oải, bất chấp những khẩu hiệu hô hào của
Mao vẽ trên mọi bức tường. Những người lao động tại công trường xây
dựng chống xẻng. Tình trạng trốn việc lan tràn khắp nơi.
Trên kệ của những cửa hàng quốc doanh chủ yếu là quần áo đồng phục
bằng vải kaki hay len xanh. Thậm chí ngay cả mùa hè, chợ thực phẩm quốc
doanh cũng thiếu cả rau quả. Để mua gạo, trứng, thịt, xe đạp, máy khâu,
người đi chợ phải có phiếu phân phối. Là một người sành đi chợ, tôi cũng
chỉ có thể mua được đôi giày vải đen có quai vòng qua trước cổ chân và một
chiếc túi kaki với dòng chữ tiếng Trung “vì nhân dân”.
