quãng đời Hàn Mạc Tử ở Quy Hòa để cho dư luận quần chúng hiểu thêm về
sự đau khổ và bệnh tật, cái chết của Hàn Mạc Tử cũng như để mọi người sẽ
phán xét hai ông Quách - Trần đúng sai”.
Năm 1964, ở bệnh viện Bến Sắn tôi gặp lại Diệp Nam là một trong hai
em nhỏ cầm đèn lúc đưa đám Hàn Mạc Tử ở Quy Hòa năm 1940. Em cho
tôi biết là từ năm 1945 đến 1946 ở Quy Hòa đã cải táng tập thể bốn lần vì
mỗi năm nước triều của con suối vào mùa mưa đã dâng ngập nghĩa trang
làm xói mòn mồ mả và mang đất cát đi. Vậy thì chúng ta có thể cả quyết từ
năm 1945 (năm tôi rời Quy Hòa) đến năm 1959 (năm gia đình Hàn Mạc Tử
vào Quy Hòa cải táng ra Gành Ráng), ít nhất ở Quy Hòa đã cải táng tập thể
hai lần. Và đối với người bệnh ấy khi còn sống người ta còn hất hủi, không
ngó ngàng tới thì huống hồ gì là ngôi mả sơ sài, hòm bằng ván gòn rừng
mỏng một phân, lại nằm sát con đường của nghĩa trang, cách con suối chỉ
một thước tây (nay nghĩa trang rộng ra nên con suối đã nằm trong), thường
bị nước triều của con suối cộng nước mưa dâng ngập hàng năm (ngập gần
như cả Quy Hòa nếu là mưa bão lũ lớn) còn lũ cá thì theo con nước nào
không biết kéo đến tha hồ lội tung tăng quanh các mộ phần, chui vào gốc
dương liễu hoặc các ngôi mả sụp mà sanh con đẻ cháu. Mà những mộ bia
hoặc Thánh giá bằng thanh củi gỗ (như của Hàn Mạc Tử) không tên tuổi
hay bị năm tháng cát bụi gió mưa xóa nhòa thì khi cải táng người ta nào biết
mộ nào là của ai và đau đớn thay có mấy ai nghĩ đến việc sắp xếp thứ tự
ngăn nắp, quy củ những ngôi mộ của bao kẻ mắc bệnh phong đau khổ tủi
nhục nhất trần gian này?
Năm 1970, nằm ở nhà thương Bến Sắn tôi có đọc tạp chí Phổ Thông của
Nguyễn Vỹ có bài nghi vấn về ngôi mộ Hàn Mạc Tử ở Gành Ráng không
có hài cốt của nhà thơ do độc giả ở Quy Nhơn (hay Đà Nẵng tôi không nhớ
rõ) viết nên thắc mắc với báo. Bài viết này đã có đăng ở tạp chí Văn - Sài
Gòn số 179 ngày 1/6/1971 vì chính tác giả đã đi gặp cha Cận (linh mục đã
làm phép giải tội và phép xác cho Hàn Mạc Tử) và chính cha Cận đã đồng ý
kiến trên vì Cha cho biết Quy Hòa cải táng nhiều lần nên mồ mả bị thất lạc
hết (linh mục Nicolas Cận sau này về ở giáo xứ Hộ Diêm thuộc Phan Rang,
tỉnh Ninh Thuận).
