hào Nguyễn Du. Ông nói, nếu không vậy, sao câu thơ thứ 1930 trong
truyện thơ vĩ đại ấy lại diễn đạt đúng tâm thế cuộc đời: năm 1930, năm
thành lập tổ chức chính trị tiên phong: “Ngày phô thủ tự, đêm nồi tâm
hương.” Năm 1932, năm thực dân Pháp gây khủng bố trắng ứng đúng với
câu thơ thứ 1932: “Lửa lòng tưới tắt các miền nhân duyên.” Còn câu thơ
thứ 1942 đích thị là dự báo chiến công của du kích quân kháng Nhật tiền
khởi nghĩa 1942: “Xăm xăm đến mé tường hoa với nàng.”
Mấy ông Uỷ ban xã gọi ông lên, đập bàn, quát: Đừng có xỏ xiên, đừng
có tuyên truyền mê tín dị đoan. Ông cười nhạt: Các chú biết một mà không
biết hai. Nhìn thấy cái hữu hình chứ không nhìn thấy cái vô hình! Cán bộ
xã căm ông lắm. Họ bảo ông là lão già nặng căn, ngoan cố. Vào dịp Cải
Cách ruộng đất, họ lập cớ ông có khu vườn rộng lại có nghề bốc thuốc chữa
bệnh nên thuộc thành phần bóc lột và bắt ông giam ở trụ sở Uỷ ban. Thiêm
đưa cơm cho ông. Thiêm khóc. Ông nghiêm mặt trách: “Trời hại thì chịu,
chứ người hại thì đạp bằng nó mà qua chứ, sao khéo dư nước mắt thế,
cháu!”
Vào tuổi bẩy mươi, đúng ngọ những ngày đầu thu trời trong sáng, ông
gọi từng con cháu trong dòng họ đến để xem thọ tinh và hậu vận cho mỗi
người. Ông bảo Thiêm: cháu có gương mặt phân miêng, sáng sủa và tiềm
tàng. Cháu là người chân thực, có tài, có chí. Cháu sẽ thọ khảo, vinh thăng,
vẽ được chân dung mình, dẫu nhiều lúc rơi vào hãm địa. Với bố Thiêm,
ông lắc đầu, e ngại: “Ý chí không như Thái Sơn thì khó lòng ra khỏi hố
lửa!”
Bố Thiêm vóc dáng hào hoa, phong tư lộng lẫy, ngũ đình phân minh,
mắt sáng, môi hồng, lưng đầy, tiếng vang. Ông là chàng trai dĩnh ngộ, tuấn
tú nhất thế hệ. Học một biết mười, thuở thiếu niên đã nức tiếng một quái
kiệt về tài ghi nhớ và trí xét đoán. Ông tham gia cách mạng ở vị trí một tri
thức trẻ, dấn thân ở địa hạt truyền bá văn hoá và tư tưởng. Toàn thức, toàn
tài phát lộ ở tuổi hai mươi lăm khi ông đứng đầu một cơ quan văn hoá lớn
mấy tỉnh trung du. Người đó, tiếc thay, chẳng thể vượt khỏi khuôn hình một
