Chàng vừa bước vào phòng khách và chưa kịp ngồi, ông điều Vạn đã
sừng sộ thét vào mặt chàng:
- Anh là một con người bất hiếu, anh đã biết chưa? Khi bác Ấm Cả qua
đời có dối dăng dặn lại tôi phải khuyên anh học đến nơi đến chốn. Anh
cũng nghe rõ đấy. Nay anh đã quên rồi sao?… Bây giờ anh sinh ra lười
biếng, bỏ uổng cái chí xuất thân.
An mỉm cười, ngắt lời chú:
- Thưa chú, cháu xuất thân đã hai mươi năm nay rồi...
- Tôi không nói đùa với anh đâu!
Rồi tưởng An bẻ chữ "xuất thân" dùng sai nghĩa, ông điều Vạn ngẫm
nghĩ, nhắc lại:
- Phải, tôi bảo anh bỏ uổng cái chí xuất chính, nghĩa là ra làm quan anh
hiểu chưa?... Anh phải biết họ Phạm mình là một họ xưa kia vẫn có thanh
thế nhất làng, nhất tổng, nhất huyện. Đời Trần có người làm đến thượng
thư. Trải đời Tiền Lê, Hậu Lê có tới hai ông tiến sĩ. Kế đến đời Nguyễn ta,
khi còn thi cử bằng chữ Hán, chẳng mấy khoa là không được ít ra một ông
tú. Cụ lang trung mà anh gọi là ông, ông thân sinh ra thầy anh với tôi cũng
đậu cử nhân, mà đậu thứ năm, nghĩa là đậu rất cao. Nếu chưa bỏ khoa cử
thì tôi nói có mặt anh đây, tôi chẳng tóm được cái cử nhân cũng vớ nổi cái
tú tài. Họ Phạm ta xưa nay có chịu thua kém họ nào về học vấn đâu! Bao
giờ cũng khoa bảng xuất thân.
An mỉm cười:
- Vì thế ngày nay cháu cũng khoa bảng xuất thân.
- Nhưng anh ương gàn không chịu xuất chính, thế mới khốn khổ!
- Thưa chú, cháu không xuất chính, thì cháu xuất nông cũng vậy.
Ông Điều cười mát:
- Cũng vậy thế nào được? Các anh ngày nay dại dột lắm. Các anh tưởng
thế là làm theo gương Âu - Mỹ. Hừ! Quy điền! Nhưng ở nước ta, làm
ruộng chân lấm tay bùn, khổ sở, bị lép vế, bị bắt nạt, bị đòi hỏi, bị lạm thu,
bị kiện cáo, bị trát đòi, bị tám mươi nhăm thứ bà dằn chứ có được sung
sướng như ở bên Âu - Mỹ đâu. Tôi vẫn biết nhất sĩ nhì nông, nhưng có
nông phải có sĩ, nông phải dựa vào sĩ mới sống được.
