bên những người thợ hái vui cười, bên những đống lúa nếp vừa cắt toả
hương thơm phức.
Hôm nay cảnh ấy cũng nhắc tới thời thơ ấu, song những ngày xa lắc kia
chỉ cùng với một ý nghĩ buồn tẻ trở ngại trong tâm hồn chàng:
Gia đình!
Không phải chàng ghét gia đình. Trái lại, khi xưa chàng rất yêu cha mẹ
và được cha mẹ yêu. Về bên trai, chàng là con một, hai chị chàng lại lấy
chồng sớm. Vì thế, từ năm mười hai tuổi, chàng như chiếm một mình tất cả
tình âu yếm của song thân. Chẳng một dịp nghỉ nào, dù chỉ trong hai, ba
ngày, chàng bỏ qua không về thăm nhà. Mẹ chàng là một người quê mùa,
tư tưởng chất phác, nhưng không vì thế mà chàng dám coi thường. Nhiều
khi chàng lại có những tính tình dịu dàng thân mật đọc được ở trong sách,
hay nhận thấy ở gia đình người Âu. Một năm ở trường về nghỉ tết, chàng bá
lấy cổ mẹ hôn chụt hai bên má, tuy hồi ấy chàng đã mười bốn, mười lăm
tuổi. Bà mẹ ẩy con ra và cười ngặt nghẹo, khiến chàng thích chí lại hôn
luôn một cái nữa. Câu "con tôi tây quá", còn như văng vẳng bên tai chàng.
Không, chàng không tây, chàng chỉ nồng nàn yêu mẹ, và chàng không thấy
cách nào tỏ cho mẹ nhận rõ lòng thành thực của mình bằng cách yêu của
người Tây phương.
Đôì với cha, thì tình yêu của chàng tuy không thân mật bằng nhưng sâu
xa hơn. Ông Ấm, cha chàng, là con một viên lang trung. Ông hưởng được
của cha mẹ cái gia tài khá lớn, mà suốt đời ông, ông đã chăm chỉ làm lụng
để tăng mãi lên. Ông là một nhà nho dở dang. Nhưng ông không cố chấp,
và ương ngạnh. Thỉnh thoảng An đem những tư tưởng mới ra giảng cho
ông nghe, ông chỉ cười để tỏ rằng mình không tin, chứ không mắng nhiếc
và gạt phắt con đi. An cũng thầm hiểu điều đó và lấy làm kính phục cha
lắm. Vả không bao giờ chàng quên nhãng rằng nhờ cha sớm hiểu thời thế
nên chàng mới nhận được nền học vấn và giáo dục Âu Tây ngày nay. Mỗi
lần gặp hai người con trai ông Án trong làng chàng lại nghĩ đến điều đó.
Một người là một anh đồ nho gàn dở, mang lắc lư trên đầu cái búi tóc to, và
một người chẳng biết một thứ chữ gì, cả ngày lang thang thả diều hay đi bắt
cào cào, châu chấu về nuôi chim.
