không?
Hanno trả lời là chú muốn đi theo. Thế là chú được đi theo, được nghe bố
nói chuyện trong buổi lễ, xem bố đập một chai champagne vào mũi tàu, xem
chiếc tàu từ trên cái bệ bôi đầy xà phòng xanh trượt dần xuống nước, tung
bọt trắng xóa. Nhưng lòng chú vẫn thờ ơ lạnh nhạt.
Hằng năm vào những ngày như ngày lễ Kiên tín trước lễ Phục sinh một
tuần, hoặc giả vào tết nguyên đán, ông nghị thường ngồi xe ngựa đi vòng
quanh thành phố, thăm những nhà cần phải thăm theo phép xã giao. Những
dịp ấy, bà nghị thường lấy cớ đau đầu hoặc trong người không được khỏe,
mà ở nhà, thế là ông nghị bảo Hanno đi theo mình. Chuyện đó thì Hanno rất
thích. Chú ngồi xe ngựa với bố, vào phòng khách ngồi cạnh bố, lặng lẽ quan
sát cử chỉ và lời nói của bố ung dung, chu đáo nhưng thay đổi tùy từng
người. Chú để ý thấy khi bố cáo từ ra về, ông trung tá tư lệnh nói quá đáng
rằng ông ta rất lấy làm vinh hạnh được ông nghị “quan tâm” đến nhà, thì chú
nhớ mãi cảnh ông nghị khoác tay lên vai ông trung tá tỏ vẻ biết ơn. Ở một
nơi khác, ông trầm ngâm nghiêm nghị lắng nghe những câu nói khách sáo, ở
một nơi khác nữa thì ông trả lời lại bằng những câu nói khách sáo không
kém, đầy ý nghĩa hài hước... Bất cứ trường hợp nào, lời nói, cử chỉ của ông
cũng lão luyện, đúng phép tắc và rõ ràng. Ông mong con thấy điều ấy và
mình có thể làm gương cho con.
Thực ra, Johann nhìn thấy được nhiều hơn thế nữa, đôi mắt màu nâu bẽn
lẽn có quầng thâm của chú rất tinh. Không những chú nhìn thấy cử chỉ đĩnh
đạc thân mật của bố khi xã giao, chú cũng nhìn thấy một cách sắc sảo kỳ lạ,
thậm chí làm chú đau khổ - rằng bố kiểu cách như thế, bố cũng đau khổ lắm.
Sau khi ở một nhà nào đó ra về, ông nghị mặt tái mét, không nói một lời, đôi
mắt mọng đỏ lim dim, ngồi tựa vào thành xe ngựa! Rồi chú lại hết sức kinh
ngạc nhìn thấy khi ông vào nhà khác, vẻ mặt ấy của ông không còn nữa,
thân hình mệt mỏi của ông bỗng trở nên hoạt bát lanh lợi. Theo Johann xét
thì cử chỉ và lời nói của ông nghị với người chung quanh không phải tự
nhiên, chân thực, có phần tự giác và để bảo vệ một lợi ích thực tế nào cả -
lợi ích thực tế ấy là cùng với người ta, đề phòng những kẻ cạnh tranh ông;
trái lại, là những lời nói, những cử chỉ mà bản thân nó là mục đích; đó là
