Buôn bán với người - nhìn lại mình
B
ản chất của người Việt Nam chúng ta là “đóng” hay là “mở“?
dù nước ta đã có nhiều thời kỳ mà chính quyền áp dụng chính sách bế quan
tỏa cảng đối với phương Tây như thời nhà Nguyễn, bắt đầu từ triều Minh
Mạng và đạt đỉnh điểm vào triều Tự Đức (1820 - 1885) và chỉ mở hé cửa
như miền Bắc từ năm 1954 và cả nước từ sau năm 1975 đến năm 1986
trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh của thế giới. Không có truyền thống mở cửa
bước ra ngoài thì không có một lịch sử Nam tiến rất oanh liệt trong suốt
một ngàn năm. Nhà sử học Phan Khoang, trong quyển Việt sử xứ Đàng
Trong, có nhận xét: “Các chúa Nguyễn… muốn tiếp xúc với nền văn minh
mới, lợi dụng khoa học Tây phương. Cái tinh thần của người Đàng Trong
vượt núi trèo đèo để tiến vào tận vịnh Xiêm La là tinh thần phóng khoáng
để đón nhận những luồng gió mới.”
Do tinh thần mở cửa như vậy, nước ta đã có một lịch sử quan hệ thương
mại với các nước phương Tây từ khá lâu. Từ năm 1584 đã có một số
thương gia Bồ Đào Nha đến buôn bán tại Đàng Trong, đến năm 1614 lập lò
đúc súng ở Thuận Hóa. Hàng hóa họ mua từ Đàng Trong là tơ lụa, trầm
hương, kỳ nam với giá rất rẻ. Chúa Nguyễn Phúc Khoát còn dùng bác sĩ
người Bồ chăm sóc sức khỏe cho mình và nhờ các giáo sĩ dạy toán và thiên
văn cho các quan. Quan hệ buôn bán giữa cả Đàng Ngoài, Đàng Trong với
người Hà Lan cũng khá sầm uất từ đầu thế kỷ XV, họ đến mua tơ lụa, hồ
tiêu và bán chủ yếu là súng đạn, tàu chiến. Sau một thời gian, người Hà Lan
lại liên minh với Chúa Trịnh ở Đàng Ngoài để chống lại Chúa Nguyễn ở
Đàng Trong, việc này dẫn đến một cuộc hải chiến ở Cửa Eo, Thuận An, ở
đó Nguyễn Phúc Tần đã lãnh đạo thủy binh Đàng Trong đánh tan tác đội
hải thuyền gồm 10 chiến thuyền lớn của Hà Lan vào năm 1643.
Việc mở rộng giao thương với phương Tây (và Nhật Bản) của hai chúa
Trịnh, Nguyễn ở Đàng Ngoài và Đàng Trong đã dẫn tới sự phát triển
thương mại sầm uất của hai thành thị lớn. Ở Đàng Ngoài là Phố Hiến,
