Học giả Mỹ Arthur Waldran tổng kết như sau: Tư duy chiến
lược Trung Quốc xưa nay đều tôn sùng dùng binh lực (lực) nhỏ
nhất, thông qua dùng mưu kế (kế hoặc sách) để tận dụng tối đa
các điều kiện khách quan (thế)”.
Thực chất của “Binh pháp mưu lược” Trung Quốc là từ chối
(các biện pháp) dã man, giảm thương vong. Binh pháp Trung Quốc
tôn sùng giữ nguyên vẹn thành thị, không chủ trương đánh thành
chiếm đất, phá thành, tàn sát thành, là loại “Binh pháp văn minh”,
“Binh pháp nhân nghĩa”. Văn minh và hiệu quả của dùng mưu kế để
chiến thắng là ở chỗ hạ thấp giá thành đấu tranh quân sự, giảm
thiểu cái giá phải trả cho việc giành chiến thắng và hòa bình. Binh
pháp Trung Quốc thể hiện văn minh quân sự Trung Quốc.
“Bàn về chiến tranh” của châu Âu khác với “Binh pháp Tôn Tử”
của Trung Quốc
Nước Đức là quê hương của Clausewitz; sách “Bàn về chiến
tranh” là kiệt tác của người Đức. Họ đọc “Bàn về chiến tranh” với
nhiệt tình chẳng kém gì người Trung Quốc đọc “Binh pháp Tôn Tử”.
Đặc biệt là các nhà chính trị và nhà quân sự Đức, có ai không đọc
“Bàn về chiến tranh”?
“Bàn về chiến tranh” được gọi là “Binh pháp Tôn Tử” của châu
Âu. Nhưng binh pháp châu Âu và binh pháp Trung Quốc phản ánh
tính cách khác nhau và đại diện cho các phẩm cách khác nhau. Tại
châu Âu, chính là các cuộc đại chiến ở đây đã thúc đẩy sự ra đời binh
pháp châu Âu, mà binh pháp châu Âu lại thúc đẩy một bước đại
chiến châu Âu và đại chiến thế giới. Không ít nhà chiến lược và
nhà quân sự châu Âu từng trải qua hai cuộc đại chiến thế giới đều
có cùng một nỗi tiếc nuối, đó là họ chưa được đọc “Binh pháp Tôn
Tử” sớm một chút.
