Trí nhớ dài hạn có thời gian lưu giữ dài do thông tin kích thích được tiếp
thu và tái hiện nhiều lần. Tuy nhiên, ở đây có sự ảnh hưởng của nội dung, ý
nghĩa của thông tin. Nếu thông tin là vô nghĩa đối với chủ thể, sự lặp đi lặp
lại của thông tin có khi gây nên sự ức chế bảo vệ của chủ thể, dẫn đến thông
tin đó không được đưa vào trí nhớ dài hạn.
Trí nhớ thao tác phục vụ các hành động tuần tự khá phức tạp của con
người. Ví dụ, khi chúng ta thực hiện các phép tính số học theo các bước nhất
định. Chúng ta phải ghi nhớ, lưu giữ, tái hiện trong óc những kết quả của các
bước trung gian cho đến khi chúng không còn cần nữa ở các bước sau đó,
chúng có thể quên. Trong trí nhớ thao tác, có những thông tin rút ra từ trí
nhớ ngắn hạn cũng như trí nhớ dài hạn tạo thành “hệ thống các thông tin
làm việc”. Chừng nào hệ thống này còn hoạt động, nó còn thuộc trí nhớ thao
tác.
Việc phân trí nhớ ra thành các loại không nên hiểu một cách máy móc.
Ngược lại, cần hiểu các loại trí nhớ này một cách biện chứng: Chúng cùng
tồn tại, bổ sung, có khi chuyển hóa lẫn nhau, cái này giao với cái kia, có khi
mâu thuẫn nhau... Ví dụ, trong trí nhớ từ ngữ – lôgích có thể có mặt trí nhớ
không chủ định và trí nhớ chủ định. Trí nhớ xúc cảm có khi cản trở trí nhớ
thao tác. Các quá trình trí nhớ của cá nhân cụ thể xảy ra như thế nào được
quy định bởi hoạt động và mức độ định hướng nhắm đến các mục đích cần
đạt (để thỏa mãn các nhu cầu) của cá nhân cụ thể đó. Điều này có nghĩa, ở
những cá nhân khác nhau, các quá trình trí nhớ xảy ra khác nhau. Sự khác
nhau này có thể thể hiện thành sự khác nhau về các đặc trưng như tốc độ, độ
chính xác của quá trình ghi nhớ, độ bền vững và thời lượng của quá trình lưu
giữ, tính sẵn sàng tái hiện các thông tin cần thiết vào những lúc chủ thể cần
đến. Về mặt nguyên tắc, mỗi người bình thường đều có thể luyện tập để làm
tốt hơn những đặc trưng trí nhớ của mình.
Đối với tư duy (xem các Hình 43 và Hình 44), ngoài những gì nói về trí
nhớ ở trên, trong trường hợp lý tưởng, trí nhớ phải bảo đảm tri thức và
điều khiển tốt tất cả các giai đoạn của quá trình tư duy như tiếp thu
