dấu vết vật chất đậm là những phần dễ kích thích hưng phấn, còn những
phần có dấu vết vật chất mờ nhạt – bị ức chế.
Để trình bày phần tiếp theo cho dễ hiểu, người viết dùng hình ảnh tương
tự sau:
Những dấu vết vật chất đậm trong não có thể ví như những xa lộ, còn
những dấu vết vật chất mờ nhạt mới chỉ là những đường mòn lẫn với cỏ trên
thảo nguyên. Rõ ràng, nếu không có những yêu cầu đặc biệt, đứng trước các
con đường khác nhau (các xa lộ và đường mòn), các phương tiện di chuyển
(các xung điện thần kinh) chắc chắn sẽ chọn xa lộ để đi một cách nhanh
chóng, dễ dàng, tạo nên hiện tượng hưng phấn tại xa lộ đó. Tương tự như
vậy, một mạch điện nhiều nhánh nối song song, nhánh nào có điện trở nhỏ
nhất, số lượng điện tích đi qua nhánh đó nhiều nhất.
Mặt khác, cá nhân phản ứng với những kích thích (thông tin) từ bên ngoài
theo cơ chế phản xạ. Hiện tượng phản xạ xảy ra theo ba giai đoạn lần lượt.
Giai đoạn thứ nhất gồm các quá trình tiếp thu thông tin qua các giác quan,
giải mã chúng thành các xung điện thần kinh, truyền các xung điện thần kinh
hướng vào các trung khu thần kinh của não. Giai đoạn thứ hai gồm các quá
trình vận động thần kinh của não, tạo ra hoạt động tâm lý nhằm biến đổi
thông tin và ra quyết định cuối cùng. Giai đoạn thứ ba là quá trình truyền
quyết định (mệnh lệnh) dưới dạng xung điện thần kinh hướng ra bộ phận cơ
thể tương ứng và thúc đẩy bộ phận này hành động phản ứng lại kích thích từ
bên ngoài.
Thông thường, một cách tự nhiên, tự tổ chức, tất cả các quá trình truyền,
vận động, biến đổi của cả ba giai đoạn nói trên đều đi theo các xa lộ đã có
sẵn trong trí nhớ. Trong khi đó, bất kỳ đối tượng nào cũng đều có nhiều
nghĩa (các khả năng, tính chất, chức năng, trạng thái...). Ví dụ, số có nhiều
loại số, hình có nhiều loại hình, hộp có thể dùng làm nhiều việc. Tuy nhiên,
do trí nhớ của cá nhân mang tính chọn lọc và chủ quan, có những nghĩa
được biến thành xa lộ trong trí nhớ, còn những nghĩa khác chỉ là những
đường mòn lẫn với cỏ trên thảo nguyên. Ví dụ, tuy người giải bài toán đã
học hết các loại số, nhưng trên thực tế số dương được dùng nhiều nhất:
