hơn”, trong số các động cơ liên quan tới mục đích đề ra, sẽ quyết định sự
lựa chọn. Nói chung, việc nhân cách cần làm là, biến một trong các khả
năng hành động có thể có hướng đến mục đích thành quyết định ý chí, còn
kết quả của toàn bộ quá trình thành hành động ý chí. Nếu các động cơ
“mạnh hơn” không tương ứng với mục đích cá nhân đề ra thì quá trình đó
không được xem là quá trình ý chí mà là sự nhu nhược, thiếu quyết tâm,
thiếu kiên quyết. Sự thiếu kiên quyết luôn thể hiện khi động cơ là “muốn”
(hay “không muốn”) chứ không phải động cơ là “cần” (hay “phải”). Nếu
như mục đích trả lời câu hỏi: “Tôi phải đạt được gì?” thì động cơ trả lời câu
hỏi: “Tại sao tôi phải đạt điều đó?”. Mục đích thường được nhận biết một
cách rõ ràng, còn động cơ có thể không nhận biết một cách rõ ràng. Đánh
giá ý chí của một người, cần đánh giá theo hành động chứ không phải theo
mục đích, lời nói của người đó. Người hành động, sau khi đề ra mục đích,
thường đi tìm các phương tiện để thực hiện. Người do dự thường tìm các lý
do để thấy: Không cần phải làm gì cả trong mối quan hệ với mục đích đó.
Không phải ngẫu nhiên, J.K. Galbraith nhận xét: “Đứng trước hai sự lựa
chọn, thay đổi tư duy (để thay đổi hành động – người viết giải thích) và
chứng minh rằng không cần phải thay đổi tư duy, hầu hết mọi người chọn
cách thứ hai”.
Ví dụ, trong một buổi họp, mọi người tập trung phê bình, chỉ trích người
bạn của tôi một cách không công bằng. Trong đầu tôi nảy ra ý nghĩ (mục
đích): Phát biểu ý kiến bảo vệ bạn mình. Thậm chí, tôi còn nói với người
bên cạnh: “Tôi phải phát biểu chứ không để thế này được”. Nhưng trên thực
tế, tôi đã im lặng suốt buổi họp. Tôi cảm thấy có lỗi với bạn và xấu hổ. Tuy
nhiên, ý thức của tôi luôn là đứa trẻ ngoan ngoãn an ủi, vỗ về bằng cách tự
thanh minh, đưa ra đủ các lý do để bào chữa cho tôi: Các ý kiến mình định
phát biểu chưa chắc thuyết phục được mọi người; bạn mình cũng có lỗi, ai
bảo nêu vấn đề tế nhị đó ra làm gì; làm sao chống lại được đa số; giá như
trao đổi trước với mình thì có hay hơn không, còn bây giờ, khi sự đã rồi...
Rõ ràng trong ví dụ này động cơ “mạnh hơn”, trên thực tế, không phải là
động cơ thúc đẩy hành động về phía mục đích: Phát biểu ý kiến bảo vệ bạn
mình, mà là động cơ, trong đó có nhu cầu an toàn, tự bảo vệ. Đồng thời,
