4. Nhân cách hình thành và phát triển trong sự tương tác giữa các học
viên với các thầy cô, với nhau, rộng hơn, với môi trường xã hội. Sự tương
tác thể hiện thông qua các hành động cụ thể (bao gồm cả giao tiếp) của các
học viên với các đối tượng vừa nêu. Do vậy, một nguyên tắc xuyên suốt là,
các biện pháp giáo dục phải luôn tạo điều kiện, khuyến khích, để các học
viên có thể hành động được nhiều nhất.
Các hành động của các học viên giúp các thầy cô hiểu thế giới bên trong
của các học viên; so sánh các hành động ấy với các hành động cần có hướng
về phía mục đích điều khiển; có các biện pháp thích hợp để củng cố các
hành động hướng đích, hoặc điều chỉnh các hành động lạc đích. Nói cách
khác, thầy cô thực hiện chức năng điều khiển thông qua cơ chế quan hệ phản
hồi (xem Hình 83: Nhiệm vụ của hệ thống giáo dục). Trong ý nghĩa này, sự
im lặng (không giao tiếp, hành động gì cả) của các học viên khi tiếp nhận
các biện pháp giáo dục, không những không phải là vàng mà là dấu hiệu thất
bại của các biện pháp giáo dục.
Việc học của cá nhân được coi là đạt yêu cầu, chỉ khi những tác động giáo
dục tạo ra được sự thay đổi chắc chắn, ổn định các hành vi cá nhân, kể cả
tạo ra những hành động, thói quen mới, được thúc đẩy bằng mong muốn tự
nguyện ở mức tiềm thức, phù hợp với mục đích phát triển nhân cách. Không
phải ngẫu nhiên, liên quan đến phát triển nhân cách, người ta thường nói:
“Gieo hành động – gặt thói quen. Gieo thói quen – gặt tính cách. Gieo tính
cách – gặt số phận”. Nói cách khác, các hành động, thói quen, nếp hành
động của cá nhân, một mặt, đóng vai trò đầu ra để các thầy cô kiểm soát, do
vậy, các thầy cô có những biện pháp điều chỉnh chúng thích hợp theo hướng
đạt mục đích phát triển nhân cách. Mặt khác, chính hệ thống các thói quen,
phù hợp với mục đích phát triển nhân cách, lại là nền tảng của nhân cách lý
tưởng.
5. Tính cách của nhân cách có nguồn gốc sâu xa là hai nhu cầu hỗ trợ cho
các nhu cầu cơ bản (xem 5.2. Các nhu cầu của cá nhân): Nhu cầu vượt khó
khăn để đạt mục đích (ý chí) và nhu cầu trang bị các kiến thức, kỹ xảo, kỹ
năng, phương tiện giúp đạt mục đích (các năng lực được phát huy). Nhu cầu
