14) Một thay đổi, tác động nào đó xảy ra tại một yếu tố hoặc một mối liên
kết thường không cố định tại đó mà sẽ lan tỏa đi khắp hệ thống cho trước và
xa hơn. Điều này có thể hiểu được vì các yếu tố không đứng độc lập mà liên
kết với nhau; các mối liên kết, liên kết các yếu tố; hệ thống cho trước lại liên
kết với các hệ thống khác, với môi trường; các hệ thống trong những cách
xem xét khác nhau cũng có thể liên kết với nhau.
Tác động của quá trình lan tỏa sự thay đổi được gọi là hiệu ứng hệ thống
lan tỏa sự thay đổi (Systems Change Spreading Effect), hay gọi tắt là hiệu
ứng lan tỏa. Ở đâu có mối liên kết, ở đó sẽ có lan tỏa sự thay đổi, tác động
theo mối liên kết đó. Trong quá trình lan tỏa, sự thay đổi ban đầu bị biến đổi,
tùy theo hệ thống cụ thể, thể hiện ở chỗ làm thay đổi (hiểu theo nghĩa rất
rộng) các mối liên kết, các yếu tố mà nó đi qua cả về lượng lẫn về chất theo
những cách khác nhau. Quan hệ nhân quả, nhiều khi, trở nên rất phức tạp. Ví
dụ, ruột xe gắn máy của người đi xe thay đổi: Non hơi chẳng hạn. Sự thay
đổi này dẫn đến vỏ xe mòn nhanh hơn do tăng ma sát với mặt đường; tốc độ
xe giảm; động cơ xe phải làm việc gắng sức, trở nên nóng hơn; tay lái khó
điều khiển hơn; tốn xăng hơn; tăng ô nhiễm môi trường; tuổi thọ xe giảm;
chi phí tăng lên; có thể xảy ra xung đột trong gia đình về cách đi và bảo
quản xe của người dùng xe; có thể xảy ra tai nạn cho người đi xe hoặc người
khác, nếu gây ra tai nạn cho người khác; sự thay đổi còn lan tỏa tiếp tục xa
nữa...
Về mặt nguyên tắc, bất kỳ sự thay đổi, tác động nào đều có thể lan tỏa đi
khắp các hệ thuộc không gian hệ thống. Tuy nhiên, trên thực tế, trong khi
lan tỏa tại những hệ thống cụ thể, sự thay đổi, tác động có thể bị suy giảm,
triệt tiêu. Do vậy, sự lan tỏa của sự thay đổi, tác động chỉ cần tính đến thời
điểm và địa điểm, ở đó chúng bị triệt tiêu.
10.2.2. Những điểm cần lưu ý về tư duy hệ thống
Mục nhỏ này trình bày các yêu cầu, lời khuyên vận dụng các khái niệm,
luận điểm, ý tưởng chung về hệ thống đã trình bày trong mục nhỏ trước vào
lĩnh vực sáng tạo và đổi mới.
