đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn.
Theo quan điểm đó, phát triển là một trường hợp đặc biệt của sự vận
động. Trong quá trình phát triển sẽ nảy sinh những tính quy định mới cao
hơn về chất, nhờ vậy, làm tăng cường tính phức tạp của sự vật và của sự liên
hệ, làm cho cả cơ cấu tổ chức, phương thức tồn tại và vận động của sự vật
cùng chức năng vốn có của nó ngày càng hoàn thiện hơn.
Trong hiện thực khách quan, tùy thuộc vào hình thức tồn tại cụ thể của
các dạng vật chất, sự phát triển sẽ được thực hiện hết sức khác nhau. Trong
giới hữu cơ, sự phát triển biểu hiện ở việc tăng cường khả năng thích nghi
của cơ thể trước sự biến đổi của môi trường, ở khả năng tự sản sinh ra chính
mình với trình độ ngày càng hoàn thiện hơn, ở khả năng hoàn thiện quá trình
trao đổi vật chất giữa cơ thể và môi trường. Trong xã hội, sự phát triển biểu
hiện ở năng lực chinh phục tự nhiên, cải tạo xã hội để tiến tới mức độ ngày
càng cao trong sự nghiệp giải phóng con người. Trong tư duy, sự phát triển
biểu hiện ở khả năng nhận thức ngày càng sâu sắc, đầy đủ, đúng đắn hơn đối
với hiện thực tự nhiên và xã hội.
Quan điểm biện chứng về sự phát triển thừa nhận tính phức tạp, tính
không trực tuyến của bản thân quá trình đó. Sự phát triển trong hiện thực và
trong tư duy diễn ra bằng con đường quanh co, phức tạp, trong đó có thể có
bước thụt lùi tương đối.
Trong quan điểm biện chứng, sự phát triển là kết quả của quá trình thay
đổi về lượng dẫn tới sự thay đổi về chất; sự phát triển diễn ra theo đường
xoáy trôn ốc, nghĩa là trong quá trình phát triển dường như có sự quay trở lại
điểm xuất phát, nhưng trên một cơ sở mới cao hơn.
Theo quan điểm duy vật biện chứng, nguồn gốc của sự phát triển nằm
ngay trong bản thân sự vật, do mâu thuẫn của sự vật quy định. Phát triển,
trong quan điểm duy vật biện chứng, là quá trình tự thân của mọi sự vật và
hiện tượng. Do vậy, phát triển là một quá trình khách quan, độc lập với ý
thức con người.
